Abu Hajar al-Kurdiy
DAESHNING DEYR AZURDA QILGAN JINOYATLARI
Deyr Azur Suriya sharqidagi viloyatlardan biridir, u ushbu mamlakatda davom etayotgan ichki urush davrida, xususan, DAESHning nazorati ostida, ushbu fitna-guruhning dahshatli jinoyatlari uchun asosiy maydonlardan biriga aylangan. Ushbu mintaqa strategik joylashuvi va tabiiy resurslari tufayli DAESHning diqqatini tortgan va 2014 yildan 2017 yilgacha ushbu guruh nazorati ostida bo‘lgan.
1. Ommaviy O‘limlar va Fuqarolar va Mojahedlarning Huquqlarini Buzish;
DAESH nazorati davrida ommaviy o‘limlar qo‘rqitish va ijtimoiy nazoratning bir vositasi sifatida ishlatilgan. “Kufr”, “jihodchi guruhlar bilan hamkorlik” yoki “qarshilik”da ayblangan shaxslar ommaviy ravishda o‘ldirilgan. Bu o‘limlar juda ochiq va gavjum joylarda o‘tkazilgan, shunda boshqalar uchun ogohlantirish bo‘lishi uchun. Ba’zi holatlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Vahshiy O‘limlar: Ko‘plab jabrlanuvchilar juda zo‘ravon usullar bilan, masalan, o‘q bilan, boshni kesish yoki yoqish usulida o‘ldirilgan.
Oila Huquqlarining Buzilishi: O‘ldirilganlarning oilalari ko‘pincha marosim o‘tkazish huquqidan mahrum bo‘lgan va ko‘plari sukut saqlashga majbur bo‘lganlar.
2. O‘g‘irlik va Qarz Olish:
Odamlarni, xususan, yoshlarga va faoliyat ko‘rsatuvchilarga o‘g‘irlik qilish DAESHning Deyr Azurda asosiy strategiyalaridan biri edi. Ushbu harakatlar ikkita asosiy maqsadda amalga oshirilgan:
Pul Tashlash: DAESH qurbonlarning oilalaridan ularni ozod qilish uchun pul so‘ragan.
Inson Shpagi sifatida foydalanish: Garovdagi shaxslar, xususan, janglarda inson shpagi sifatida ishlatilgan va agar DAESH pozitsiyalariga hujum bo‘lsa, ular xavfga duch kelishgan.
3. Jinsiy Zo‘ravonlik va Ayollarni Ekspluatatsiya Qilish
Deyr Azurda musulmon bo‘lmagan ayollar va qizlar tizimli jinsiy zo‘ravonlikka duchor bo‘lishdi. DAESH ayollardan “juda urush to‘plamlari” sifatida foydalanishda davom etdi:
Ayollar Savdosi: O‘g‘irlangan ayollar, odatda, ezidiylar bo‘lib, qullik savdo bozorlariga olib borilgan va jinsiy qullar sifatida foydalanilgan.
Doimiy Zo‘ravonliklar: Ko‘plab ayollar va qizlar jismoniy va ruhiy qiynoq ostida bo‘lgan va agar qochishga urinishsa, qattiq jazolangan.
4. Qonunlarni Majburiy O‘rnatish va Ularni Ishlatishda Ekstremizm.
5. Infratuzilmalarning Yig‘ilishlari va Iqtisodiyot:
DAESH Deyr Azur iqtisodiy resurslariga, xususan, neft konlariga hukmronlik qildi va ushbu resurslardan o‘z faoliyatini moliyalash uchun foydalangan:
Infratuzilmalarning Yig‘ilishi: Iqtisodiy infratuzilma, bozorlar va ta’lim markazlari DAESH nazorati va urush ta’sirida vayron bo‘ldi. Ko‘plab fabrikalar va qishloq xo‘jaliklari yo‘q bo‘ldi.
Ishsizlik va Qashshoqlik: Iqtisodning vayron bo‘lishi bilan ish o‘rinlari keskin oshdi va odamlar jiddiy iqtisodiy muammolarga duch kelishdi.
6. Tarixiy va Madaniy Merosning Vayron Qilinishi
DAESH Deyr Azurda tarixiy va madaniy meroslarni yo‘q qilishga ham urindi:
Tarixiy Bino va O‘rmonlarning Vayronligi: Ko‘plab masjidlar va tarixiy binolar, mahalliy aholi uchun qadrlangan, yo‘q qilindi. Ushbu yo‘qotishlar nafaqat tarix va madaniy identifikatsiyani yo‘qotish, balki mintaqaning madaniy merasiga jiddiy zarar etkazdi.
Madaniy Faoliyatlarga Ta’qiqlar: Har qanday madaniy va san’at faoliyati keskin taqiqlangan va qoidabuzarliklar og‘ir jazolarga duch kelgan.
Reaktsiyalar va Oqibatlar
2017 yilda Deyr Azurda DAESHning mag‘lubiyatidan so‘ng, uning jinoyatlarining juda ko‘plab izlari namoyon bo‘ldi va yuzlab ommaviy qabristonlar topildi, bu esa DAESHning Deyr Azurdagi jinoyatlarining kengligini ko‘rsatmoqda, uning ko‘pchilik jabrlanuvchilari sunniylar va mojahedlar edi.
