Aziz Xolid
Boshqa mavzularga o‘tishdan oldin avvalo shu savolga javob beramiz: Xalifalik nima? Islomiy xalifalik mavjudmi? Islomiy xalifalikni barpo etish imkoni bormi? So‘nggi Islomiy xalifalik qachon va nima sababdan yo‘q bo‘ldi?
Musulmonlarning bir necha geografiyada bir islomiy amir ostida jam bo‘lishiga xalifalik deyiladi. Hozirgi davrda islomiy xalifalik mavjud emas va sionistik jamiyat ham uning barpo etilishini istamaydi. Ammo ko‘pincha buni musulmonlarning o‘zlari qiladilar — ular asl islomiy xalifalikka to‘sqinlik qiladilar. Biz na o‘z qudratli islomiy davlatimizni tark etamiz va na islomiy mamlakatlarni kofirlar kabi bir-biriga qarshi qo‘llab-quvvatlaymiz.
Birinchi bor Varshava shartnomasi tuzilib, keyinchalik parchalangach, uning o‘rniga NATO tuzildi va Yevropa ittifoqi yoki sionistik jamiyat shakllandi. Bularning barchasi xalifalikdan ibrat olib, shu nuqtaga yetib kelgan narsalardir. So‘nggi islomiy xalifalik sifatida mashhur bo‘lgan Usmoniylar xalifaligining qulashi haqida ayrim olimlarning fikrlarini ko‘rib chiqamiz:
1- Muhammad Iqbol (shoir va faylasuf):
Iqbol xalifalikni islom birligining ramzi deb bilgan. Ammo u ishonch hosil qilganki, xalifalik zamon talablari asosida rivojlanishi kerak, yo‘q bo‘lib ketmasligi kerak. U musulmonlar o‘z mustaqilligi uchun faol bo‘lishlari lozim, xalifalik esa xalqlarning ozodligi uchun yagona siyosiy tuzilma bo‘lishi zarur deb hisoblagan. Unga ko‘ra, xalifalikning zaifligi musulmonlar o‘rtasidagi kelishmovchilik va bo‘linishda edi.
2- Maykl Hansen (yozuvchi va tarixchi):
Hansen o‘z kitobida yozishicha, Usmoniylar xalifaligining qulashi ichki zaifliklar, iqtisodiy muammolar va Yevropaning mustamlakachilik bosimlari natijasi edi. U ta’kidlaganidek, Birinchi jahon urushining oqibatlari va Usmoniylar imperiyasining parchalanishi xalifalikning yo‘qolishiga sabab bo‘ldi. Otaturkning sekulyar islohotlari esa bu jarayonni rasman tasdiqladi.
3- Yusuf al-Qarzoviy (islom olimi va mutafakkir):
Qarzoviy xalifalik muhimligini ta’kidlab, xalifalik Islom dunyosining birligini kafolatlaydi, der edi. U islomiy tizimlar qayta tirilishi kerak, chunki hozirgi tizimlar islomiy qadriyatlarga mos emas, deb hisoblagan. Uning fikricha, Usmoniylar xalifaligini yo‘qotish sabablari musulmonlarning ichki ixtiloflari va mustamlakachilik bosimlarining aralashmasi edi.
4- Aleksandr Shishkov (rus tarixchisi):
Shishkov yozishicha, Usmoniylar imperiyasining keng hududi va etnik farqlarning tan olinmaganligi xalifalikni bosim ostiga qo‘ydi. U ayniqsa, Otaturkning sekulyar islohotlariga urg‘u beradi — u zamonaviy Turkiya davlatini qurish uchun xalifalikni tugatdi. Bu zamonaviy davlat qurish jarayonining bir qismi edi.
5- Ahmad Amin (misrlik yozuvchi va tarixchi):
Ahmad Amin xalifalikning qulashi haqida shunday degan: xalifalik zamon talablariga ko‘ra isloh qilinmadi va zamonaviy davr ehtiyojlariga javob bera olmadi. U xalifalikning yo‘q bo‘lishini Islom dunyosining fikriy va siyosiy zaifligining ramzi deb bilgan.
Agar ushbu mualliflarning har birining fikrini o‘qisangiz, ularning barchasining umumiy jihati shuki: Islomiy xalifalik musulmonlarni birlashtirishi, ularni yagona safga qo‘yishi kerak. Ammo aksincha, hozirgi davrda islomiy xalifalik da’vosini qilayotgan guruh musulmonlarni bir-biridan nafratlanishga undaydi, ularni turli guruhlarga bo‘ladi. Bu guruh ifrotni targ‘ib qiladi va tafrit bilan odamlarni adashtiradi.