Aziz Jalol
ISHID qonunlari; qilich va qon shariati:
ISHID o‘z hukmronligi ostidagi hududlarda joriy qilgan huquqiy tizim diniy tushunchalarning dahshatli darajada buzilishi va insonlarni to‘liq bo‘ysundirish uchun bir vosita edi. «Shariat islomiy» nomi ostida taqdim etilgan bu qonunlar aslida diniy matnlardan yuzaki olingan talqinlar va tashkillashtirilgan zo‘ravonlikning og‘ishgan qorishmasi bo‘lib, haqiqiy islom ta’limotlari bilan hech qanday bog‘liqlikka ega emas edi.
ISHIDning sud tizimi uch ustunga tayanardi: hudud jazolarining mutaassibona talqini, og‘ir jazoga tortiladigan jinoyatlar doirasini kengaytirish va ayblanuvchilarning har qanday himoya huquqini inkor etish. Bu vahshiyona tizim adolatni qaror toptirish uchun emas, balki xalq orasida qo‘rquv uyg‘otish uchun ishlab chiqilgan edi va eng kichik qarshilikni ham og‘ir jazolar bilan javoblar edi.
ISHIDning ko‘pincha omma oldida o‘tkaziladigan sahro sudlari bu guruhning dahshatli kuch namoyishi bo‘lib xizmat qilardi. O‘zini «qozilar» deb tanishtirgan ko‘pincha savodsiz, ammo mutaassib shaxslar eng qisqa fursatda hukm chiqarib, darhol jazoni ijro etishardi. Mayda o‘g‘rilarning qo‘llari kesilar, «yomon xulq»da ayblangan ayollar omma oldida qamchilab jazolanar, ISHID hukmronligiga qarshi har qanday fikr bildirish esa qatl bilan yakunlanardi.
Ommaviy ko‘z o‘ngida ijro etilgan bu o‘rta asrlarga xos jazolarning yagona maqsadi qo‘rquv muhitini yaratish edi. Ajablanarlisi shundaki, ISHID rahbarlari o‘zlari bu qat’iy qonunlarga hatto ozgina ham amal qilmas, yashirincha har qanday jinoyat va fasodlarga qo‘l urishardi.
ISHIDning barcha zolimona qonunlari ichida eng dahshatlisi ayollar va diniy ozchiliklarga nisbatan joriy etilgan edi. Ayollar ikkinchi darajali mavjudot sifatida ko‘rildi, ular hayotlari ustidan mutlaqo ixtiyor huquqiga ega emas edi. Hijo b haqidagi qat’iy qoidalar shunday darajada majburlab joriy etilardiki, ayollar hatto derazadan qarashga ham jur’at qilolmasdi. O‘smir qizlarning ISHID jangchilari bilan majburiy nikohi, yezidiy va nasroniy ayollarning jinsiy qullikka aylantirilishi, ayollar uchun ta’lim va mehnatning butunlay taqiqlanishi – bularning barchasi insoniyatga zid qonunlarning bir qismi edi.
Diniy ozchiliklar esa og‘ir soliqlar to‘lashga yoki butunlay o‘z shahar va qishloqlaridan quvib chiqarilishlariga majbur bo‘lishardi. Bu ayol dushman va kamsituvchi siyosatlar ISHIDning asl qiyofasini mutaassib va zo‘ravon guruh sifatida fosh etdi. ISHID hukmronligi tashqi ko‘rinishda diniy bo‘lib ko‘rinsa-da, amalda mutaassiblik va zo‘ravonlikka asoslangan bir tizimdan boshqa narsa emas edi va islom axloqi bilan hech qanday aloqasi yo‘q edi.
Bu guruh keng ko‘lamli maxfiy va xavfsizlik tarmoqlarini yaratib, xalqning barcha harakatlari va yashash joylarini nazorat ostiga olgan, belgilangan chiziqlardan eng kichik og‘ishni ham eng og‘ir jazolar bilan jazolagan. Bu terroristik tizimda adolat, rahm-shafqat va insof kabi tushunchalarning umuman o‘rni yo‘q edi; faqat kuch va zo‘ravonlik hukmron edi.
ISHID qonunlari jamiyatni tartibga solish uchun emas, balki har qanday ehtimoliy qarshilikni yo‘q qilish uchun ishlab chiqilgan edi. Aynan mana shu huquqiy tizim oxir-oqibat ISHIDning qulashiga asosiy omillardan biri bo‘ldi, chunki u xalqning umumiy nafratini qo‘zg‘atdi va bosib olingan hudud aholisi bu guruhga qarshi qarshilik ko‘rsatishga majbur bo‘ldi.