No’mon Said
Faqat olti oy ichida, ikkinchi marta eshitmoqdamizki, AQSh prezidenti Donald Trampning maxsus vakili “Adam Boler” boshchiligidagi yuqori darajali hay’at va Zalmay Xalilzod ishtirokida Kobulga kelishdi. Ular Islomiy Amoratning yuqori martabali amaldorlari bilan uchrashib, o‘zaro aloqalarni kengaytirish, fuqarolar masalalari, sarmoya va boshqa imkoniyatlar haqida suhbatlashmoqda.
AQSh o‘z ittifoqchilari bilan birga Afg‘onistonga hujum qilib, Islomiy Harakat Tolibon/Islomiy Amoratni ag‘darib tashlaganida, butun dunyodagi ko‘plab musulmonlar Amorat bilan hamdardlik bildirib, dardli maqolalar va tahlillarda shunday yozishardi: Go‘yo hammasi tugadi.
Ammo Toliblar boshqacha qarashda edilar. Ularning fikricha, “hammasi tugadi” degan gap noto‘g‘ri talqindir; aslida bu yangi o‘yinning boshlanishi edi, uning oxiri esa inshaalloh AQShning kuchlar ro‘yxatidagi eng yuqoridan eng oxiriga tushishidir. Bugun esa ko‘rib turibmizki, AQSh bu ro‘yxatda qayerda turibdi. Ushbu natija birinchi bor marhum Amirul-mo’minin, Mulla Muhammad Umar Mujohid rahmatulloh tomonidan bashorat qilingan edi.
Garchi u kishining bashorati to‘g‘ri chiqdi, ammo amalga oshishi bir oz vaqt oldi. Kaşki, o‘zi tirik bo‘lganda bu so‘zining amalga oshishini ko‘rardi! Balki bu kechikishning bir necha sabablari bor edi; ulardan biri ayrim mintaqaviy kuchlarning hissiy va shoshqaloq harakatlari bo‘ldi, ular nafaqat Islomiy Amoratga muammolar tug‘dirdilar, balki o‘zlari ham chalg‘ib qoldilar. Agar turli frontlarda bo‘linish o‘rniga, hamma kuchlar donolik va sabr bilan Islomiy Amoratni qo‘llab-quvvatlaganida, ehtimol Mulla sahibning bashorati hayoti davomida amalga oshgan bo‘lardi va bugun bu diplomatik qatnovlar yangilik emas, balki oddiy bir odat bo‘lib qolgan bo‘lardi.
Bir joyda o‘qigandimki, general Ayubxon siyosiy faoliyatni boshlaganida, Oqsoqol Shurish Kashmiriy o‘z nutqlaridan birida uning harbiy hokimiyati haqida: Qancha u Ayub bo‘lsa, biz ham shuncha Ayub sabrini qilamiz, degan ekan.
Bu jumla, 11-sentabrdan keyingi Afg‘onistonimizning AQSh bosqini ostidagi holatiga to‘la mos keladi. Bizning xalqimiz ham mustaqillikka erishishda Ayub sabrini qildi. Biz ishonardikki, Afg‘onistondagi bu bosqin hech qachon g‘alaba qozona olmaydi. Chunki kuch bilan odamlarni yoki guruhlarni yengish mumkin, ammo butun bir millatni hech qachon zo‘rlik bilan mag‘lub etib bo‘lmaydi.
Jahon dastlabki yillarda I.A.A haqida xato qildi. Ular o‘ylashdiki, bu oddiy bir qurollangan to‘da, va’dasiga sodiq qolmaydigan soddadil guruhdir, qattiq jazolash lozim. Lekin yillar o‘tdi va buyuk kuchlar angladiki, Islomiy Amorat oddiy guruh emas, balki afg‘on xalqining g‘ururining timsoli, islom va shariatga bo‘lgan muhabbatining ramzi, xalqning qalbidagi muhabbatning I.A.A timsolida gavdalanishidir. Kech kelsa ham, to‘g‘ri keladi.
Islomiy Amoratning o‘tmishini yaxshi bilmaganlar uchun qisqacha tushuntirish:
Sovet Ittifoqi Afg‘onistonga bostirib kirganda, turli mujahid guruhlar vatan va diniy qadriyatlarni himoya qilish uchun jihod bayrog‘ini ko‘tardilar. Bu yo‘lda dunyo va g‘arbiy kuchlar ham ularga yordam berdilar. Na faqat afg‘onlar, balki minglab odamlar mintaqa va dunyoning turli mamlakatlaridan Sovetga qarshi jihodga qo‘shildilar. Natijada, Qizil Armiya Afg‘onistondan chiqib ketishga majbur bo‘ldi. Ammo g‘arb jihod mevasini o‘ziga olib, mujahidlarni yolg‘iz qoldirdi. Ular bir-biri bilan urushishga majbur bo‘ldilar va Afg‘oniston Ahmadshoh Mas’ud, Gulbiddin Hikmatyor va boshqa guruhlar o‘rtasidagi fuqarolar urushi maydoniga aylandi.
Bu fuqarolar urushida Afg‘oniston butunlay vayron bo‘lish yoqasiga keldi, jihod orzulari birin-ketin unutila boshladi. Shunday paytda diniy talabalardan, sobiq mujahidlar va ixlosli yoshlardan bir guruh marhum Mulla Muhammad Umar Mujohid rahmatulloh rahnamoligida Qandahordan bosh ko‘tardilar. Ularning maqsadi tinchlik va shariat hukmronligini o‘rnatish edi. Ular asta-sekin Afg‘onistonning ko‘p qismini nazoratga olib, Islomiy Amorat Afg‘oniston nomi bilan yagona hukumat tuzdilar.
Aynan shu davrda, Sovetga qarshi jihodda Afg‘onistonga kelgan arab mujahidlar ham Osama bin Laden boshchiligida G‘arbning aralashuv siyosati va AQSh askarlarining Yaqin Sharqda joylashuviga qarshi chiqib, Afg‘onistonda joylashdilar. G‘arb Toliblardan bu arablarni chiqarib yuborishni va Osamani AQShga topshirishni talab qildi, ammo Islomiy Amorat buni rad etdi va xalqaro, mustaqil tekshiruvni talab qildi. Shunga qaramay, hech kimni topshirishga rozi bo‘lmadi.
So‘ngra 11-sentabr hodisasi sodir bo‘ldi va ayb arab mujahidlariga yuklatildi. Toliblardan Osamani topshirish talabi kuchaydi. Ular rozi bo‘lmagach, AQSh va uning ittifoqchilari “terrorizm”ning aniq huquqiy ta’rifisiz Afg‘onistonga bostirib kirib, Islomiy Amorat hukumatini ag‘dardilar. Ammo Toliblar taslim bo‘lmadi, tog‘ va vodiylarga chekinib, safini mustahkamlab, kurashni boshladilar.
Bosqin boshlangan zahoti, Afg‘onistonda urush ham boshlandi va yigirma yil davom etdi. Ammo ikki o‘n yillik jangdan so‘ng ham Toliblar mag‘lub bo‘lmadi, maqsadidan qaytmadi. Yaqinda G‘arbning “Xalqaro jinoiy sud” deb atalgan tashkiloti asossiz da’volar qildi; ular Islomiy Amorat hanuz “keskin qonunlardan voz kechishga tayyor emas” deb aytdilar. Ba’zi amerikalik mutafakkirlar ham tan oldiki, Afg‘oniston urushi AQShning eng yirik strategik mag‘lubiyatlaridan biri bo‘ldi.
Muzokaralar davom etadi. Hay’atlar keladi va ketadi, va bu jarayon qancha cho‘zilsa, yashirin va oshkora jihatlar shuncha ko‘proq ochiladi. Bu kabi uchrashuvlar va suhbatlar faqat diplomatiya rivojining belgisi emas, balki ijtimoiy ishonchning timsolidir. Bu nafaqat Tolibon hukumatining muhim yutug‘i, balki bu yerda boshqa kuchlar uchun ham ochiq xabardir: endi boshqa kuchlarning yukini ko‘tarmaslik, voqelikni qanday bo‘lsa shunday qabul qilish vaqti keldi.
Xullas! Bugun Islomiy Amorat Afg‘oniston butun mamlakat ustidan hukmronlik qilmoqda, oq bayroq Kobul osmonida hilpiramoqda va hukumat bilan turli tomonlardan uchrashuvlar, qatnovlar va aloqalar davom etmoqda. Ba’zan Vashingtondan ham hay’atlar bu jarayonga qo‘shilmoqda. Bu uchrashuvlar va vakillar shuni ko‘rsatadiki, Islomiy Amorat Afg‘oniston xalqaro miqyosda tan olingan hukumat sifatida maydonga chiqdi va jahon tartibi hamda mintaqaviy mavqedagi mustaqil o‘rni qabul qilinmoqda. Islomiy Amorat Afg‘oniston endi oddiy bir qurollangan guruh emas; balki shariat asosidagi to‘liq siyosiy tizim va muntazam hukumatdir.
