Hurmatli Xurosoniy
2023-2024 yillarda fitnachi ISHID guruhi faoliyatining tahlili
2015-yil aprel oyida, qabilaviy hududlarda joylashgan qurolli guruhlar Pokiston va Afg’oniston chegarasidagi bir hududda to’planib, Hafiz Saidxonni o’z yetakchisi sifatida tanladilar. Hafiz Saidxon ISHID rahbari Ibrohim Avad (Abu Bakr al-Bag’dodiy) bilan bay’at qildi va ko’p o’tmay Abu Muhammad Adnoniyning bayonoti bilan ISHIDning Xuroson bo’limi rasman tashkil etildi.
ISHID Hafiz Saidxonni Xuroson bo’limi rahbari, Abdulhasib Log’ariyni esa uning o’rinbosari etib tayinladi. Dastlab, Pokiston va Afg’onistondan oz sonli ekstremistik va radikal fikrli kishilar ushbu guruhga qo’shildi. Ular orasida “Tahrik-e-Tolibon Pokiston” va “Imorat Islomiy” tarkibidan ajralgan, o’ta radikal qarashlarga ega bo’lgan shaxslar ham bor edi.
Bundan tashqari, mustaqil faoliyat yuritayotgan va uncha ta’sirga ega bo’lmagan bir qancha kichik guruhlar ham ISHIDning Xuroson bo’limiga qo’shildi. Ulardan ba’zilari quyidagilar: Gul Zamon Fotih guruhi, Lal masjidi Umar Mansur guruhi, Ubaydulloh Peshavoriyning Tavhid va Jihod guruhi, Shayx Abdulqohir boshchiligidagi Ibtal-ul-Islom guruhi, Shayx Muhsinning Kunar viloyatidagi guruhi, Marvat hududidagi Tolha guruhi va Kurram viloyatidagi Davlatmir guruhi.
Xuroson bo’limining dastlabki asosiy kuchi sifatida O’zbeklar va chet ellik muhojirlar muhim rol o’ynadi. Ular avvaliga Vaziristonda istiqomat qilgan bo’lib, radikal qarashlarga ega yoki boshqa guruhlar tomonidan rad etilgan shaxslar edi. Pokiston armiyasining harbiy amaliyotlari boshlangach, ushbu muhojirlar ISHIDga qo’shilish uchun Afg’onistonning qabilaviy hududlariga va Nangarhor viloyatiga yo’l oldilar. Ba’zilari esa Afg’onistonning boshqa hududlariga, jumladan, Zobul viloyatiga joylashdilar. Bu esa ISHIDning Afg’onistondagi ta’sir doirasining kengayishiga olib keldi.
ISHID tashkil topgandan boshlab bugungi kungacha Xuroson bo’limi insoniyat va islomga qarshi yirik jinoyatlar sodir etgan eng yovuz terror guruhlaridan biri bo’lib kelmoqda. Ushbu bo’lim turli davrlarda ko’tarilish va pasayish holatlarini boshidan kechirdi. Afg’onistonda esa, bu guruh o’zini katta tahdid sifatida ko’rsatishga harakat qilgan bo’lsa-da, haqiqat shundaki, uning ta’siri va qudrati sezilarli darajada kamaydi. Sababi shundaki, ISHID mahalliy aholi bilan etnik va mafkuraviy bog’liqlikka ega emas va natijada uning Afg’onistondagi insoniy va moliyaviy resurslari kamayib bormoqda.
Xavfsizlik va harbiy vaziyat:
Imorat Islomiy hokimiyatni qo’lga olganidan keyin, Xuroson bo’limining harbiy kuchi yil sayin zaiflashib bordi. Ushbu guruh tomonidan sodir etilgan hujumlar sezilarli darajada kamaydi, jangarilar, ularning boshpanalari va tarmoqlari yo’q qilindi yoki qo’lga olindi. ISHIDning harbiy kuchsizlanishi Imorat Islomiy tomonidan o’tkazilgan qat’iy operatsiyalar natijasi bo’lib, bu jarayon 2023-2024 yillarda ham davom etdi.
ISHID 2023-yilda Afg’onistonda 20 ta hujum uchun javobgarlikni o’z zimmasiga oldi. Bu raqam 2022-yilda 145 ta, 2021-yilda esa 293 tani tashkil qilgan edi. Turli manbalarning hisobotlariga ko’ra, bu ko’rsatkichlar ushbu terror guruhining faoliyatining keskin pasayganini ko’rsatadi. 2024-yil davomida ISHIDning har oyda bir martadan kamroq hujum uyushtirgani, ayrim oylarda esa umuman hujum sodir etmagani qayd etildi. Umuman olganda, bu yili 16 hujum amalga oshirilgan (BMT va boshqa xalqaro manbalar bu raqamni 19 deb ko’rsatmoqda). Bu hujumlarning aksariyati diniy ozchiliklar va himoyasiz tinch aholi nishoniga qaratilgan edi.
ISHIDning Afg’onistonda tor-mor etilishi natijasida, bu guruh o’z e’tiborini boshqa mamlakatlarga qaratdi. 2023-yil va undan oldingi yillarda ularning jangchilari va yetakchilari Afg’onistondan qochib, Pokiston kabi qo’shni mamlakatlarga boshpana izlab ketdi.
ISHIDning strategik o’zgarishlaridan biri – uni xalqaro razvedka va siyosiy o’yinlarning vositasi sifatida ishlatilishi edi. Ushbu terror guruhi arzon va qulay vosita sifatida mintaqadagi maxfiy urushlar uchun ishlatildi. Xuroson bo’limi tomonidan mintaqaviy darajada sodir etilgan hujumlarga 2024-yil yanvar oyida Eronda sodir etilgan ikki hujum va 2024-yil mart oyida Rossiyaning Krasnogorsk shahridagi hujum misol bo’la oladi.
Imorat Islomiy va ISHIDga qarshi kurash:
Imorat Islomiy ISHIDga qarshi kurashni bosqichma-bosqich olib bordi. Ularning birinchi yirik zarbasi Nangarhorda ISHIDning tayanch bazalarini yo’q qilish bilan boshlandi. Keyinchalik esa, avvalgi hukumat davrida qamoqxonaga tashlangan ISHID a’zolari qochib, Imorat Islomiyga qarshi hujumlar uyushtirishga harakat qildilar.
Imorat Islomiy o’zining strategik rejalari asosida ISHIDni tizimli ravishda yo’q qilishni boshladi. Dastlab oddiy jangarilar yo’q qilindi, keyin esa guruhning o’rta darajali rahbarlariga qarshi operatsiyalar olib borildi. So’ngra, Xuroson bo’limining oliy rahbarlari nishonga olindi. Natijada, ushbu guruhning besh foiz rahbariyati yo’q qilindi. Ulardan ba’zilari: Xuroson bo’limining uch hokimi – Aslam Foruqiy, Molvi Ziyouddin Ahmad va Shayx Ziyoulhaq Ziyo edi.
Ushbu qattiq zarbalar natijasida ISHID Xuroson bo’limi strategik darajada mag’lubiyatga uchradi. 2024-yilga kelib, uning harbiy, moliyaviy va tashkiliy tizimlari falaj bo’ldi. Guruh moliyaviy inqirozga uchrab, o’z jangchilariga moliyaviy yordamni to’xtatishga majbur bo’ldi. ISHID yetakchilari qo’shni mamlakatlarga qochishga majbur bo’lishdi va aksariyat hujumlar endi Afg’onistondan tashqarida rejalashtirilmoqda.
