IShIDning shakllanish sabablari!

Junayd Zohid

Agar inson chin dildan bu guruhning tarixiy shakllanish jarayonini o‘rganishni istasa, u holda bu harakatning ildizlari Iroqda demokratik tuzum o‘rnashganidan so‘ng va u yerda ma’lum bir guruh hokimiyatga kelganidan keyin yuzaga kelganini ko‘radi.

«Islomiy davlat – Iroq va Shom» nomi bilan maydonga chiqqan bu harakat o‘z harbiy kurashlarini amalga oshirish uchun aniq bir reja tuzgan edi.

Bu harakat boshidanoq hokimiyatlarni ag‘darishni maqsad qilgan va faqat o‘z qarashlari ustun bo‘lishi, barcha harakatlar ularga bo‘ysunishi kerak deb o‘ylardi.

IShID {DAISH} nomi bilan tanilgan «Iroq va Shom islomiy davlati» deb atalmish guruh, qonxo‘rlik va vahshiylik bilan qurollangan holda maydonga chiqdi. Ular jahonni, ayniqsa Yaqin Sharqni tartibsizlikka solib, adolat niqobi ostida butun dunyoni fojialar makoniga aylantirmoqchi bo‘ldilar. Ular soxta g‘oyalarini muqaddas din nomi bilan bog‘lab, diniy qadriyatlarga dog‘ tushirdilar.

Bu guruh o‘z nizomida shariatni asosiy maqsad sifatida ko‘rsatgan bo‘lsa-da, shariatni eng xavfli uslublar bilan badnom qildi.

Bugungi zamonaviy dunyoga chuqurroq nazar tashlasak, ko‘ramizki, terrorizm bugun dunyodagi asosiy muammolardan biriga aylangan. Ayniqsa, Yaqin Sharq bu “noqonuniy farzand”ni o‘z bag‘rida tarbiyalab, vayronalikka yuz tutdi.

IShID {DAISH}  eng yovuz, eng vahshiy va eng xoin guruhlardan biridir. U doimo begona kuchlarga xizmat qilib kelgan.

Agar bu harakatning paydo bo‘lish sabablari haqida izlanadigan bo‘lsak, avvalambor, bu guruh o‘sib chiqqan muhitni o‘rganishimiz lozim. Shundagina biz uning shakllanish sabablarini to‘g‘ri anglay olamiz.

Zulm va vayronalik asosiga qurilgan IShID {DAISH} nafaqat arab davlatlari, balki butun mintaqani beqarorlik domiga tortdi.

Bu guruh qanday va nega yuzaga keldi?

IShID {DAISHning}  qanday va nima sababdan yuzaga kelganiga javob topmoqchi bo‘lsak, avvalo shuni aytish kerakki, mintaqa davlatlari o‘rtasida umumiy manfaatli rejalar yo‘qligi bunday guruhlarning qonini qaynashiga va jonlanishiga olib keldi.

Rejasiz va muvofiqlashtirilmagan siyosat guruhlarni o‘zini najotkor deb o‘ylashga undadi.

Ikkinchi sabab — boylik va lavozimga erishish istagi. Bu nafaqat IShID

{DAISHning} yuzaga kelishiga sabab bo‘ldi, balki boshqa buzg‘unchi guruhlar uchun ham asosiy omil hisoblanadi.

Iroq va Suriya urushlari hamda AQSH roli

Quvvatlar o‘rtasida qarama-qarshilik shunda yuzaga keladiki, agar bir kuchli tomon o‘zining qudrati pasayib borayotganini sezsa, harakatga o‘tadi.

AQSH Yaqin Sharq va Osiyodagi so‘nggi o‘zgarishlarda muhim rol o‘ynagan va IShID {DAISHning} yuzaga kelishida ham eng faol ishtirokchilardan bo‘lgan.

Iroqda, keyinchalik Suriyada ichki urushlarni avj oldirish orqali, AQSH o‘z manfaatlariga yetishni yaqin deb o‘yladi. Bu uchun esa o‘ziga bo‘ysunadigan, so‘zsiz quloq soladigan proksi-guruhlar zarur edi.

AQSH aniq reja asosida IShID{DAISH} harakatini tashkil etdi va ularni mintaqada faoliyat yuritayotgan maxfiy xizmatlarining ixtiyoriga topshirdi.

AQSHning birinchi rejalari – ayniqsa Iroq va Suriyada – boshqa islomiy harakatlarni yo‘q qilish yoki ularni yomonotliq qilishga qaratilgan edi, chunki bu harakatlar kelajakda AQSH rejalariga to‘siq bo‘lishi mumkin edi.

Amerikaning uzoq muddatli rejalari doirasida makkorlik va tulkilik kuchli o‘rin tutgan, shuning uchun IShID {DAISH} loyihasi – samarali jihodiy harakatlarni yo‘q qilish yoki kamida ularni badnom qilish uchun muhim ustuvorliklardan biri bo‘ldi.

Bu loyiha uchun eng munosib zaminlar — Iroq va Suriya edi.