Nezom muhajer

2013–2019 yillarda IShID murakkab bir siyosatdan foydalanib, o‘zini kattaroq va xavfliroq ko‘rsatishga harakat qildi. Bu guruh global ta’sirini kengaytirish va chuqurlashtirish uchun o‘zini nazorat qilib bo‘lmaydigan global tahdid sifatida ko‘rsatishga intildi.

Harbiy va amaliy sohada IShID vahshiylik siyosatini olib bordi. Jinoyat va zolimlikda hech qanday chegaraga rioya qilmasdan, ommaviy qirg‘inlar, shafqatsiz va g‘ayriinsoniy qatl etishlar, odamlarga o‘t qo‘yish, suvga cho‘ktirish va boshqa ko‘plab jinoyatlarni amalga oshirdi.

Ushbu siyosatning ikkinchi qismi esa jinoyatlarni media orqali qo‘rquv va vahima manbaiga aylantirish edi. IShID ijtimoiy tarmoqlar va video materiallar orqali o‘z kuchini haddan tashqari kattalashtirib ko‘rsatishga harakat qildi. Guruh o‘zining eng yuqori darajasida aynan media kuchiga tayanib, global miqyosda tahdid sifatida tasvirlanishga harakat qilgan.

Ko‘plab davlatlar, ayniqsa G‘arb davlatlari va ularning razvedka xizmatlari hamda ommaviy axborot vositalari bu da’vatni qo‘llab-quvvatlashdi. Chunki ular bu siyosatdan o‘z harbiy harakatlarini va ichki hamda tashqi siyosatlarini oqlash uchun foydalandilar.

Aslida, IShID global tahdid sifatida mavjud bo‘lsa-da, uning real kuchi va xavfi namoyish etilganidan ancha pastroq darajada bo‘lgan.

IShID “Xalifaligi” ning eng yuqori darajasida yoki Xuroson bo‘limining faoliyati kuchaygan davrda ham, bu guruh hech qachon jahon yoki G‘arb davlatlariga qarshi yirik va aniq mo‘ljallangan hujum uyushtira olgani haqida hech qanday dalil mavjud emas.

Oradan yillar o‘tib, IShID “Xalifaligi” tor-mor bo‘ldi va uning bo‘limlari parokanda bo‘ldi. Xuroson bo‘limi ham butunlay mag‘lubiyatga uchradi, uning rahbarlari va tuzilmalari misli ko‘rilmagan zarbalarga duch keldi. Shunga qaramay, bu bo‘lim hali ham jahon hamjamiyati tomonidan birinchi darajali katta va jiddiy tahdid sifatida ko‘rilmoqda hamda xalqaro ommaviy axborot vositalari va turli tashkilotlarning diqqat markazida turibdi.

Ammo, aslida, IShID ning Xuroson bo‘limi shunchalik jiddiy xavf tug‘diradimi, bu qadar keng targ‘ibot va xavotirlarni oqlashga arziydimi?

G‘arb OAVlari va ularning ittifoqchilari Xuroson bo‘limining faoliyatini sun’iy ravishda kattalashtirish uchun turli usullardan foydalanib, uni juda mohirlik bilan kuchliroq qilib ko‘rsatishadi. Hatto eng mayda harakatlarini ham katta tahdid sifatida tasvirlashadi. Ammo bundan ham muhim jihati, xalqaro tashkilotlar va turli davlatlarning ushbu bo‘limni yanada bo‘rttirishga bo‘lgan harakatlaridir. OAVlar aynan shu iddaolarga tayanadi va natijada bu tasvir yanada mustahkamlanadi.

2024-yil 25-fevral kuni Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi Afg‘oniston va mintaqada IShID Xuroson bo‘limining tahdidlariga bag‘ishlangan maxsus yig‘ilish o‘tkazdi. Ushbu yig‘ilishda turli ishtirokchilar o‘z siyosiy va razvedka manfaatlariga qarab bu bo‘limni yanada kattalashtirib ko‘rsatishdi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Terrorizmga qarshi kurash” bo‘limi rahbari Xuroson bo‘limini mintaqa va dunyo uchun katta (!) tahdid deb atadi va ishonchli dalillarga asoslanmasdan, ushbu guruhning Yevropaga hujum qilishga urinishlarini bu tahdidning kattaligi sifatida ko‘rsatishga harakat qildi hamda “terroristik” guruhlar Afg‘onistonga kelmoqda deb da’vo qildi.

AQSh vakili ham ushbu yig‘ilishda IShID Xuroson bo‘limini global tahdid sifatida taqdim etdi. Ba’zi davlatlarning vakillari esa kulgili tarzda Afg‘onistonni IShID ning markazi deb e’lon qilishdi. Holbuki, aynan o‘sha davlatlarning o‘zida Xuroson bo‘limining markazlari va kuchlari mavjud, bu yerda ularni tayyorlashadi, moliyaviy ta’minot beradi va ularni loyihaviy maqsadlar uchun foydalanishadi.

Agar Afg‘onistondagi real vaziyat va IShID Xuroson bo‘limining haqiqiy qudrati katta targ‘ibotlar bilan solishtirilsa, yer bilan osmon orasidagi farq ochiq-oydin ko‘rinadi. Hozirgi paytda IShID Afg‘onistonda hatto bir qarich yerga ega emas. Hech kim uning doimiy jismoniy mavjudligini isbotlab bera olmaydi, bu yerda moliyaviy va insoniy manbalariga ega emas va Afg‘oniston xalqi bilan hech qanday etnik yoki ma’naviy bog‘liqlikka ega emas.

Bu guruhning vayronkor faoliyati va hujumlari eng past darajaga yetib kelgan va og‘ir yo‘qotishlarga uchragan. IShID nafaqat Afg‘onistondan jahon uchun hech qanday tahdid tug‘dira olmaydi, balki mamlakat ichida ham uning har qanday buzuvchi faoliyati chet el davlatlariga bog‘liq.

IShID Xuroson bo‘limini katta ko‘rsatishdan kim foyda ko‘radi?

Jahon va mintaqaviy kuchlar o‘z yashirin siyosiy maqsadlarini amalga oshirish uchun IShID Xuroson bo‘limining nomidan foydalanmoqda. Afg‘onistondagi sharmandali harbiy mag‘lubiyatdan so‘ng, ushbu guruhni katta ko‘rsatish va hatto amaliy ravishda qo‘llab-quvvatlash ularning mag‘lubiyatini berkitish va afg‘onlarning g‘alabasini ko‘zdan yashirish, shuningdek, Afg‘oniston hukumatiga bilvosita bosim o‘tkazish uchun mos siyosat sifatida qabul qilinmoqda.

Yirik kuchlarga xizmat qiluvchi OAV va maxfiy xizmatlar o‘z yashirin missiyalariga mos ravishda xo‘jayinlarining manfaatlarini ta’minlash uchun keng targ‘ibot ishlarini olib borishmoqda. IShID Xuroson bo‘limini katta ko‘rsatish ham aynan ularning ochiq va yashirin maqsadlarining bir qismidir.

Mahalliy va mintaqaviy davlatlar ham IShID nomidan foydalanib, raqib davlatlar va muxoliflariga bosim o‘tkazmoqda. Bunga yaqqol misol sifatida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining so‘nggi yig‘ilishida ayrim davlat vakillarining asossiz da’volarini ko‘rsatish mumkin.

Agar xalqaro tashkilotlar tomonidan e’lon qilingan IShID Xuroson bo‘limi hujumlarining qurbonlari sonini dunyoning boshqa urush va nizolari bilan solishtirsak, bu juda oz son ekanini ko‘ramiz. So‘nggi yillarda bu guruh hujumlarida o‘rtacha yillik qurbonlar soni 254 nafarni tashkil qilgan. Holbuki, AQSh va Rossiyaning bosqinchilik urushlari bundan yuzlab, hatto ming martalab ko‘p qurbonlarga sabab bo‘lgan. Masalan, G‘azoda Isroil hujumlari yillik qurbonlar soni bundan 141 barobar ko‘p, Pokistondagi ichki mojarolarda bu ko‘rsatkich 7 barobar yuqori, AQShdagi yillik qotilliklar esa (24 000 ta) IShID Xurosonning o‘rtacha yillik qurbonlari sonidan 84 barobar ko‘proq.

Shunga qaramay, bu guruh hanuzgacha katta tahdid sifatida taqdim etilib, xalqaro siyosat va yig‘ilishlarning asosiy mavzusi bo‘lib qolmoqda. Holbuki, boshqa qurolli guruhlar va repressiv hukumatlar o‘z fuqarolarini har kuni o‘ldirib, yo‘qotib va qamoqqa tashlashda davom etmoqda, ammo bular umuman tilga olinmaydi.

Davlatlar, maxfiy xizmatlar va xalqaro ommaviy axborot vositalari tomonidan olib borilayotgan IShID Xuroson bo‘limini katta ko‘rsatish siyosati nafaqat ushbu davlatlarga foyda keltirmaydi, balki mintaqa va jahon uchun yangi muammolar yaratadi. Bu siyosat siyosiy va harbiy mojarolarni yanada murakkablashtiradi hamda ularning davom etishiga sabab bo‘ladi.

IShID Xuroson bo‘limini katta ko‘rsatish islomofobiya hodisasini kuchaytirib, insoniyat jamiyatining asosiy muammolarini chetga suradi va resurslarni behuda sarflashga olib keladi.

Bundan tashqari, bu guruhga nisbatan olib borilayotgan global targ‘ibot uning tarafdorlari nigohida uni yanada qudratli qilib ko‘rsatadi va yangi tarafdorlarni jalb qiladi. Ayrim davlatlarning repressiv va islomga qarshi siyosati natijasida siqilgan va umidsiz qolgan kishilar IShIDni kurashchi va ta’sirli guruh deb bilib, unga qo‘shilishga moyillik bildiradi.

Bu aynan IShID  “Xalifaligi” davrida ham sodir bo‘lgan. O‘sha paytda minglab musulmon yoshlar G‘arb davlatlaridan Iroq va Suriyaga borib, ekstremistik mafkuralarga berilib ketishdi. Natijada, aynan o‘sha G‘arb davlatlari tomonidan o‘z hujumlari orqali yo‘q qilindi va juda osonlik bilan ulardan qutulishdi.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, har qancha IShID Xuroson bo‘limi haqiqiy tahdid sifatida qabul qilinsa ham, uning kattalashtirilishi faqat siyosiy va targ‘ibotiy maqsadlarga xizmat qiladi. Jahon kuchlari, maxfiy xizmatlar va ommaviy axborot vositalari o‘z muvaffaqiyatsiz siyosatlarini oqlash va raqiblariga bosim o‘tkazish uchun bu guruhni asossiz ravishda ulkan tahdid sifatida ko‘rsatmoqda.

Haqiqiy tahdidlarni aniqlash uchun targ‘ibotga emas, balki mantiqiy tahlillarga tayanish kerak. IShID  hodisasi real statistik ma’lumotlar, isbotlangan dalillar va mintaqaning siyosiy sharoitiga asoslanib tahlil qilinishi lozim, nafaqat ayrim kuchlarning manfaatlariga mos ravishda tarqatilayotgan targ‘ibotlarga tayanib baho berish kerak.

O‘tgan tajribalar shuni ko‘rsatdiki, bunday guruhlarni sun’iy ravishda katta ko‘rsatish nafaqat muammolarni hal qilmaydi, balki yangi inqirozlarga sabab bo‘ladi. Bu yondashuv o‘rniga tarixiy tajribalardan saboq olib, ekstremistik harakatlarni kuchaytiradigan siyosatlarni isloh qilish zarur.