Ahmad Rashid Az-Zarqa
Albatta, birodar. Mana siz yuborgan matnni o‘zbek tiliga lotin alifbosida tarjima qildim. Sizning iltimosingizga binoan, matnda kelgan arabcha jumlalar va kalimalarni asl shaklida ham qoldirdim:
Islomiy nizomning xususiyatlari!
Qism yettinchi va oxirgisi
Ahmad Roshid az-Zarqo
Islomiy nizomning boshqa xususiyatlari quyidagilardir:
10 – Islomiy nizom adolatli nizomdir
Islom faqatgina ibodat va ma’naviyat dini emas, balki ijtimoiy, siyosiy va tamadduniy hayot uchun ham to‘liq va mukammal nizomga egadir. Bu nizomning asosi — adl (العدل), ya’ni adolatdir. Aynan mana shu xususiyat Islomni boshqa barcha insoniy tizimlardan ajratib turadi.
Adolatning ma’nosi va ta’rifi
Ulamolar adolat haqida turlicha ta’riflar aytganlar. Mashhurlaridan ayrimlari:
1. Alloma Ibn Hazm rohimahulloh deydi:
العدل هو أن تعطي من نفسک الواجب و تأخذه.
Tarjima: Adl shuki, inson boshqalarning vojib haqqini ado etsin va o‘zining vojib haqqini boshqalardan olsin.
2. Alloma Ibn Humom rohimahulloh deydi:
بذل الحقوق الواجبة و تسویة المستحقین في حقوقه
Tarjima: Adolat shuki, odam boshqalarning vojib huquqlarini ado etsin, o‘z haqqini olsin va haq egalarining orasida tenglikni qaror toptirsin.
3. Alloma Jurjoniy rohimahulloh aytadi:
«العدل هو الأمر المتوسط بین طرفي الافراط والتفریط.»
Tarjima: Adolat — ifrot va tafritning ikki chekkasi o‘rtasidagi o‘rtacha yo‘ldir.
4. Shariat istilohida shunday deyiladi:
«العدالة في الشریعة عبارة عن الاستقامة علی طریق الحق بالاجتناب مما هو محظور الدین.»
Tarjima: Shariatda adolat — haq yo‘lida sobit turish va din tomonidan man etilgan narsalardan chetlanishdir.
Jamiyatda adolatning ahamiyati
Alloh taolo Qur’onda marhamat qiladi:
﴿إِنَّ الله يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ﴾
Ya’ni: “Albatta Alloh adl (العدل) va ihson (الإحسان)ni buyuradi.”
Adolat Islomning eng buyuk xususiyatlaridan biridir. Hayotning barcha jabhalari uning ustiga qurilgan. Qur’oni karimda “adl” (عدل) va “qist” (قسط) so‘zlaridan hosil bo‘lgan lafzlar taxminan 26 marta zikr etilgan bo‘lib, bu uning naqadar muhim ekanini ko‘rsatadi.
Adolat tasavvuri ikki haqiqatga asoslanadi:
1. Odamlar orasida huquqlarning muvozanat va mutanosibligini saqlash;
2. Har bir haqqni adolat va yengillik bilan ado etish.
Adolat Allohning sifatlaridan biridir, chunki U zotning har bir so‘zi, amali va hukmi mutanosiblik va insofga asoslanadi.
Islomiy jamiyatning asosi — adolat
Adolat — islomiy jamiyat va hukumatning tayanchidir. Zulm hukmron bo‘lgan jamiyatda Islom to‘liq tatbiq etilmaydi. Shu sababdan Islom ijtimoiy adolatga alohida e’tibor bergan va barcha odamlar islomiy qonun oldida hech qanday imtiyozsiz teng bo‘lishlarini istagan.
Adolat hukmdorning kayfiyatiga bog‘liq emas, balki shariatning qat’iy qoidalaridan biridir. Odamlar orasida adolatni qaror toptirish xalifa va hukmdorning eng katta vojiblaridan biridir. Barcha ummat ittifoq qilgan: hukmdor odamlar orasida hukmni faqat adolat va insof bilan qilishga majburdir.
Islomiy tamaddunning xususiyati
Adolat faqat shaxsiy hayotda emas, balki jamiyat, davlat va tamaddun tuzilishida ham markaziy o‘rin tutadi. Islom adolatni o‘z nizomining asosi qilib qo‘ygan. Inson hayotining barcha jabhalarida — shaxsiy hayotda, ijtimoiy munosabatlarda, davlat va jamiyat boshqaruvida adolat zarur va asosiy qoidadir.
Payg‘ambarimiz (صلی الله علیه وسلّم) davrida, Xulafayi roshidun (الخلفاء الراشدون) va tobeinlar davrida adolatning yaqqol amaliy namunalarini ko‘rish mumkin edi. Shu sabab Islom — adolatli nizomdir va insoniyatning saodat, xavfsizlik va taraqqiyoti uchun mukammal va yakuniy yechimni taqdim etadi.