Muhammad Yusuf Badri
2024-yil 29-sentabr kuni Afg‘oniston Islomiy Amirligi maxsus sabablarga ko‘ra butun mamlakat bo‘ylab internet xizmatlarini vaqtincha to‘xtatdi. Ammo hayratlanarli jihati shunda ediki internet uzilgan bo‘lishiga qaramay xorijiy “xavorij” IShID a’zolarining onlayn faolligiga hech qanday to‘sqinlik yuz bermadi; ular nafaqat faol bo‘lib qoldilar, balki onlayn ishlarini ham davom ettirdilar go‘yo ular hech qanday cheklovni sezmagandek.
Bu holat jiddiy savolni tug‘diradi: bu guruh haqiqatan ham Afg‘oniston ichidami yoki tashqaridan faoliyat yuritadimi? Agar butun Afg‘onistonda internet uzilgan bo‘lsa, unda o‘zlarini “Afg‘onistonda” deb ko‘rsatuvchilar qanday qilib onlayn faoliyatni davom ettirmoqdalar? Bu ziddiyat nafaqat texnik savollarni keltirib chiqaradi, balki IShIDning haqiqiy joylashuvi va uni qo‘llab-quvvatlayotgan manbalar haqida ham shubhalarni uyg‘otadi.
O‘tgan yillardagi tajriba va Islomiy Amirlikning ko‘p marotaba qilgan bayonotlariga qaraganda, bugungi “xavorij” IShID Afg‘onistonda faqat nomigagina mavjud. Ularning asosiy markazlari, faoliyat bazalari va mafkuraviy tayanchlari Afg‘oniston geografiyasidan tashqarida joylashgan.
Dalillar shuni ko‘rsatadiki, IShIDning targ‘ibot, mafkura va hatto tashkiliy markazi hozirda Pokiston hududida to‘plangan. Bu esa tarixan mintaqada keng miqyosli razvedka aralashuvlariga ega bo‘lgan mamlakatdir va turli terror guruhlari uchun xavfsiz boshpana ta’minlab kelgan. Islomiy Amirlik bir necha bor ta’kidlaganidek, IShIDning Afg‘oniston ichida kuchli bazasi yo‘q va u tashqaridan, ayniqsa Pokiston tomondan ta’minlanadi. Internet uzilishi davrida ham IShIDning onlayn faoliyati davom etgani bu fikrni yanada kuchaytiradi. Bu masala faqat texnik jihatdan emas, balki chuqur xavfsizlik haqiqatini aks ettiradi.
Pokiston razvedka tarmoqlari har doim Afg‘oniston ishlariga aralashishga uringan va ekstremistik guruhlarni vosita sifatida ishlatgan. Islomiy Amirlik hokimiyatni qo‘lga olganidan keyin esa, mintaqadagi ayrim davlatlar bu tuzumni to‘g‘ri anglamay, unga bosim o‘tkazish vositasi sifatida boshqa guruhlarni ishga soldi.
IShID tuzilmasi bir tomondan xalqaro razvedka o‘yinining bir qismi bo‘lsa, ikkinchi tomondan mintaqaviy maqsadlarni amalga oshirish vositasi sifatida ko‘riladi. Bu guruhning ko‘p yo‘nalishli faoliyati Afg‘oniston tashqarisidan, xususan Pokiston ichkarisidan boshqariladi. U yerda ularga nafaqat internet imkoniyatlari, balki ta’limiy, texnik va moliyaviy yordamlar ham taqdim etiladi.
Shu boisdan Islomiy Amirlikning “IShID Afg‘onistondan tashqaridan faoliyat yuritadi” degan pozitsiyasi real dalillarga asoslangan. IShID tomonidan tarqatilgan targ‘ibot videolari, onlayn xabarlar va fitnali materiallar Afg‘oniston ichidagi cheklangan sharoitlarga umuman mos kelmaydi. Ularning texnik sifati, uzluksiz tarqatilishi va keng qamrovi bu ishlarning barchasi tashqaridan boshqarilayotganiga shubha qoldirmaydi.
Internet uzilishi vaqtinchalik bo‘lgan bo‘lsa ham, bu davrda IShIDning onlayn mavjudligining davom etishi bu guruhning asl homiylarini fosh etuvchi yana bir dalil sifatida qaralishi mumkin. Bu masalaga faqat texnik nuqtayi nazardan emas, balki razvedka yordami nuqtayi nazaridan ham qarash lozim — ya’ni bu yordamlarning maqsadi Afg‘oniston barqarorligini buzish, Islomiy Amirlikning qonuniyligini zaiflashtirish va jamoatchilik ongini chalg‘itishdir.
Ammo bu urinishlar endi xalqning hushyorligi Islomiy Amirlikning xavfsizlik qudrati va mintaqadagi yangi haqiqatlar bilan to‘qnash kelgan. Endi xalq yaxshi biladiki kimlar vatanning farovonligini istaydi va kimlar esa begonalarning ishorasi bilan qonli o‘yinlarni tiriltirishga urinyapti.
Xulosa shuki:
IShID endi Afg‘onistonda emas balki Afg‘onistonga qarshi loyihadir; tashqaridan boshqariladigan moliyalashtiriladigan va targ‘ib qilinadigan loyiha.