Abu Rayan Hamidiy
Uhud katta g‘azovati:
Uhud g‘azovati Islom tarixida mushriklar bilan yuzma-yuz bo‘lgan ikkinchi katta jangdir. Ayrim jihatlari bilan hatto Badr jangidan ham muhimroq edi; ham ikki tarafning soni, ham kuch va imkoniyatlari nuqtai nazaridan. Bu g‘azovotda musulmonlar juda og‘ir sinov bilan yuzlashdilar. Agar Badrda g‘alabaning shirinligini totgan bo‘lsalar, Uhudda esa mag‘lubiyatning achchiqligini va ko‘plab shahidlarning fojiaviyligini ham tatib ko‘rdilar.
Bu jangda fidokorlik va e’tiroflar yuzaga chiqdi, tarix sahifalarini bugungacha yoritib turadigan voqealar sodir bo‘ldi. Insoniyat tarixi bunday fidokorliklarni kamdan-kam qayd etgan. Bu g‘azovot mo‘minlar uchun har bir sohada qimmatli saboqdir; iymonda sobitlikda ham, Islom uchun fidokorlikda ham, amirga itoatda ham. Bu g‘azovotning tafsilotlari har bir jihatni inson uchun ravshan qiladi.
Endi Uhud g‘azovatining sabab va omillarini ko‘rib chiqamiz. Uhud g‘azovatining sabablari ko‘p bo‘lib, ularni ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy bo‘limlarga ajratish mumkin.
- Ijtimoiy sabab:
Musulmonlar Badrda mislsiz g‘alaba qozonganlarida, Quraysh boshliqlarini o‘ldirib, ularning obro‘siga halokatli zarba bergan edilar. Shundan so‘ng Quraysh ko‘nglida intiqom alangasi yonib turar, ular fursat kutar edilar.
Badr jangidan keyin Makkalik mushriklar yangi urush tayyorlashga tushdilar. Ular tinchlana olmadilar; adovat alangasi ularni qo‘yib yubormasdi. Shu sababdan Badrda qutulgan karvon mollari Quraysh boshliqlari farmoni bilan musodara qilinib, Darun-nadvada saqlanib qolindi. Bu mollari egalariga qaytarilmadi, balki musulmonlarga qarshi urush xarajatlariga sarflanishi belgilandi. O‘sha karvonda mingta tuya va ellik ming dinor qiymatidagi mol-mulk bor edi.
Shunda Qurayshning mashhur kishilaridan Jubayr ibn Mut‘im, Ikrima ibn Abu Jahl, Safvon ibn Umayya, Horis ibn Hishom, Abdulloh ibn Abu Rabi‘a va Huvaytib ibn Abdul‘Uzza Abu Sufyonga kelib:
Ana shu mol-mulkdan musulmonlarga qarshi urush uchun foydalansak, egalarining ko‘ngli ham to‘q bo‘ladi, dedilar.
Abu Sufyon javob berdi:
Agar Quraysh bunga rozi bo‘lsa, men jangga eng avval tayyorman. Chunki men hammadan ko‘proq intiqom olishga tashna odamman; Badrda o‘g‘lim (Hanzala) va qabilamning ulug‘lari o‘ldirilgan, dedi. Shu tarzda karvon molidan katta lashkar tayyorladilar.
Alloh taolo Qur’oni karimda bu haqda shunday marhamat qiladi:
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِيَصُدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ فَسَيُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ
Tarjima: Albatta kufr qilganlar o‘z mol-mulklarini Alloh yo‘lidan to‘sish uchun sarf qiladilar. Lekin yaqinda ular bu mollarini sarflaydilar, keyin bu ularga hasrat bo‘ladi, oxir-oqibat esa ular mag‘lub bo‘ladilar.
- Iqtisodiy sabab:
Islom lashkari kun sayin kengayib, Dorul-islom chegaralari ortib borar ekan, Quraysh iqtisodiyoti kuchli zarba yedi. Quraysh iqtisodi yilning ikki tijorat safariga bog‘liq edi: biri qishda Yaman tomonga, ikkinchisi yozda Shom tomonga. Ular Shom mollari va mahsulotlarini Yamanda, Yaman mollari va mahsulotlarini Shomda sotib, katta foyda olishardi.
Ammo Madina davlati Shom yo‘lini ularning ustiga yopib qo‘ydi. Chunki Shom yo‘li Madinadan o‘tar edi. Shu bois Yaman safari ham izdan chiqdi; chunki qo‘llarida Yaman bozorida sotish uchun Shom mollari qolmadi.
Natijada Quraysh og‘ir iqtisodiy inqirozga uchradi. Bu holat davom etsa, ular uchun juda katta zarar edi. Ularning boshqa chorasi qolmadi, musulmonlar bilan jang qilishga va jang maydonini ochishga majbur bo‘ldilar.
- Siyosiy sabab:
Quraysh mintaqada o‘zining o‘tmishdagi mavqe va obro‘sini yo‘qotgan edi. Avvalgi shon-shuhratlari endi yo‘q edi. Shuning uchun ular yo‘qotilgan nufuzlarini qaytarishga qaror qildilar va musulmonlarga qarshi jang yo‘lini tanladilar.