Amir Temurning g‘alabasi G‘arbdagi nasroniy hukumatlarini nihoyatda quvontirdi va Islom dushmanlari Bayazid Yildirimning o‘limidan xursand bo‘ldilar. Fransiya, Kastiya (Ispaniya) va Qustantiniya podshohlari Temurga tabriknoma yubordilar. Yevropa yillar davomida ularni qo‘rquv va vahimada ushlab turgan tahdid va xavf abadiy yo‘q bo‘lgani uchun taskin topdi.
Bayazidni mag‘lub qilgach, Temur Nikeya, Bursa va boshqa shaharlardagi qal’alarni egalladi, so‘ngra yurishini davom ettirdi; Izmir shahrining darvozalarini ham urib ochdi va uni Rodos ritsarlaridan tortib oldi. Aslida Temurning Ioann Muqaddas ritsarlariga hujumi bir hiyla edi. Islom olami uni la’nat qilar edi, chunki u Yevropaga qarab ketayotgan Bayazid kuchlariga hujum qilib, Islomga katta zarba bergan edi.
Temur o‘zini oqlashga harakat qildi va bu hujumni fitna deb ko‘rsatdi, xalqni ishonch hosil qildirishga harakat qildi: hech kim musulmonlarning Yevropaga yurishiga to‘sqinlik qila olmaydi va o‘zi ham Yevropani zabt etishni maqsad qilgan. U Anadoludagi Ioann ritsarlariga qarshi hujumlarini “jihod” deb atamoqchi edi.
Xuddi shu tarzda, Temur Kichik Osiyodagi amirlarni o‘z eski yerlariga qaytardi. Bayazid o‘z imperiyasiga qo‘shib olgan amirliklar yana mustaqil bo‘ldilar. Temur siyosiy bahonalar bilan Bayazid o‘g‘illari o‘rtasida nizo solib, ularni taxt uchun ichki urushlarga giriftor etdi.
Ichki urushlar:
Bu davrda Usmoniylar davlati ichki muammolar bilan yuzlashdi. Bayazidning o‘g‘illari taxt uchun bir-biri bilan jang qildilar. Bu ichki urushlar 806 hijriy yildan 816 hijriy yilgacha (1403–1423 milodiy) davom etdi. Bayazidning besh o‘g‘li bo‘lib, ularning barchasi bu nizoga aralashgan edi. Ulardan biri Mustafo edi, jangda o‘ldirilgani aytiladi. Ikkinchi o‘g‘li Sulaymon otasi bilan birga Temurning asiriga tushdi, lekin boshqa farzandlari qochishga muvaffaq bo‘ldilar.
Ular orasida Sulaymon kattasi edi. U Adrianopolga (Edirne) borib, o‘zini u yerning podshohi deb e’lon qildi. Iso esa Rossiya tomon yo‘l olib, o‘zini otasining vorisi deb e’lon qildi. Bayazidning yana bir o‘g‘li Muhammad, eng kichigi, Kichik Osiyoning shimoli-sharqida o‘z lashkari bilan birlashdi.
Bu uchala o‘g‘il o‘rtasida urush va nizolar avj oldi; bu orada dushmanlar ularni to‘rt tomondan kuzatib turardilar. Temur Musoni ham ozod qildi va fitna va fasodni yanada kuchaytirishga undadi. U ularni o‘zaro jang qilishga undadi va ichki urushni yanada avj oldirdi. Barchalari bu olovda kuydilar va kulga aylanishdi. Temur esa lashkarini olg‘a surib, shaharlarni vayron qoldirdi; go‘yo bu shaharlar asrlar davomida qonunsizlik va baxtsizlikka mahkum qilingan edi.
Usmoniylar davlatining tarixida bu davr bir sinov davri edi. Allohning sunnati shuki: u hech bir xalqqa g‘alaba bermaydi, magar ularni sinovdan o‘tkazmaguncha. Qandayki oltinni eritib poklab, qimmatbaho qilinadi, Alloh ham insonlarni sinab, pok va nopokni ajratadi. Bu qoidalar Islom ummati uchun ham o‘z kuchini yo‘qotmaydi va bu borada shubha yo‘qdir. Shuning uchun Alloh mo‘minlarni sinashni xohladi, ularni qattiq sinovlardan o‘tkazdi, shunda ularning imoni mustahkam bo‘lsin va keyin ularga yerda hokimiyat va kuch ato etilsin.
Musulmonlar hokimiyat va qudratga yetishishdan oldin, sinovlardan o‘tishlari shart, ta ki ularda biror kamchilik qolmasin. Bu zaruriy jarayonki, ulardan so‘ng ularning asoslari mustahkam va poydevori kuchli bo‘ladi. Alloh taolo aytadi:
“Odamlar shunchaki: ‘Biz iymon keltirdik’ deb, sinovga tutilmay qo‘yilamiz, deb o‘ylaydilarmi?! Albatta, Biz ulardan avvalgilarni ham sinovdan o‘tkazgan edik. Shunda Alloh rostgo‘ylarni ayon qiladi va yolg‘onchilarning kimligini ochib beradi.”
(Ankabut surasi, 2–3-oyatlar)
Bu oyatda “fitna” so‘zi qiyinchiliklar bilan sinovga tutilish ma’nosidadir: vatanidan quvib chiqarish, dushman bilan urush, shariatning og‘ir hukmlariga sadoqat, nafs istaklaridan voz kechish, qashshoqlik, ocharchilik, qahatchilik, turli jismoniy va moliyaviy mashaqqatlar, kofirlarning zulmi va ularning hiyla-nayranglariga qarshi kurashish kabilar.
