Aziz Jalol
ISHID DAIShga qarshi jahon reaksiyasi; qo‘rquvdan befarqlikkacha
Dunyo DAISh ISHID guruhining paydo bo‘lishiga ko‘p qirrali va ziddiyatli reaksiyalar ko‘rsatdi. Iroq va Suriyada tez kengaygan bu ifratchi guruh turli davlatlar va jahon jamoatchiligi tomonidan xilma-xil munosabatlarni yuzaga keltirdi. Bu reaksiyalarni tahlil qilish global jamiyatning bunday dahshatli hodisaga qarshi yondashuvining murakkabligini yaqqol ko‘rsatadi.
Dastlab, jahonning asosiy reaksiyasi qo‘rquv edi. Ommaviy qatl tasvirlari, jinsiy qullik va madaniy merosning vayron qilinishi xalqaro jamiyatni chuqur hayrat va dahshatga solgan edi. Jahon OAV har kuni bu guruh jinoyatlari haqida dahshatli xabarlar tarqatardi. Bu qo‘rquv ikki yo‘nalishga ega edi: birinchidan, DAISh ISHID nazoratidagi hududlarning kengayishidan qo‘rquv; ikkinchidan, bu guruhning ifratchi mafkurasi turli mamlakat yoshlariga singib ketishi haqidagi tashvish.
Boshqa tomondan, tez orada nafrat va jirkanish to‘lqini ham yuzaga keldi. ISHID DAIShning g‘ayriinsoniy jinoyatlari barcha dinlarning diniy rahbarlarini va xalqaro madaniy arboblarni bir ovozdan bu guruhni qoralashga undadi. Bu jahoniy nafrat shu darajada keng tarqadiki, hatto boshqa ifratchi guruhlar ham ba’zan ISHID DAIShning zo‘ravonligidan jirkanish bildirishardi. Ba’zi tahlilchilar bu nafrat to‘lqinini “XXI asrning ikkinchi o‘n yilligida yagona global kelishuv mavzusi” deb baholashgan.
Bu ikki asosiy reaksiyadan tashqari, befarqlik alomatlari ham kuzatildi. Ba’zi davlatlar dastlab ISHID DAIShni faqat o‘tkinchi va mintaqaviy xavf sifatida ko‘rishdi. Bunday qisqa muddatli yondashuv jahon miqyosida jiddiy choralar ko‘rishni kechiktirdi. Ayrim tahlilchilar fikricha, agar xalqaro hamjamiyat erta harakat qilganida edi, ehtimol DAISh ISHID hududlarining kengayishiga to‘sqinlik qilishi mumkin edi.
Jahon harbiy reaksiyasi esa qat’iy choralar va murosaning aralashmasidan iborat bo‘ldi. Bir tomondan,ISHID DAIShga qarshi kurashish uchun xalqaro koalitsiya tuzilishi global qat’iyat belgisi edi, biroq boshqa tomondan, yirik davlatlar o‘rtasidagi ziddiyatlar va mintaqaviy siyosiy o‘yinlar bu choralarni samarasiz qildi. Aniq ziddiyat shunda ediki, ba’zi davlatlar bir vaqtning o‘zida DAISh ISHID bilan jang qilar ekan, shu guruhni bilvosita kuchaytirgan o‘yinchilar bilan ittifoq tuzishardi.
Jamoatchilik darajasida ham qarama-qarshi reaksiyalar kuzatildi. Jahon aholisining aksariyati DAIShISHID haqidagi xabarlarni qo‘rquv bilan kuzatgan bo‘lsa, boshqalar turli sabablar tufayli, masalan “urushdan charchash” yoki “mojarodan uzoqlik” sababli bu insoniy fojia oldida befarq edilar. Bu befarqlik ba’zan salbiy xabarlarning haddan tashqari ko‘pligi oqibatida dunyoda psixologik karaxtlikni yuzaga keltirgandi.
Yana bir muhim jihat shuki, dunyoning ISHID DAIShga bo‘lgan reaksiyasi boshqa insonparvarlik inqirozlariga nisbatan farqli edi. ISHID DAISh jinoyatlari tezda jahon yangiliklarining markaziga aylangan bo‘lsa-da, bu guruh nazorati ostidagi oddiy odamlarning azob-uqubatlari kamroq e’tiborga tushdi. Bu media tanlovi global jamiyatning insonparvarlik fojealariga nisbatan selektiv yondashuvini ko‘rsatadi.
Yakunda,(ISHID) DAIShga qarshi jahon reaksiyasi zamonaviy global jamiyat murakkabliklarining ko‘zgusi bo‘ldi. Qo‘rquv, nafrat va ba’zan befarqlik aralashmasi shuni ko‘rsatadiki, hatto oshkora yovuzliklar oldida ham jahon reaksiyasi zaif va tarqoq bo‘lishi mumkin. Bu tajribadan olinadigan muhim saboq shuki: xalqaro jamiyat faqat hissiy reaksiyalar bosqichidan chiqib, uyg‘un, barqaror va strategik choralar sari qadam qo‘yganidagina DAISh kabi tahdidlarga samarali qarshi tura oladi.