Aziz Jalol
(ISHID) DAIShning boshqa ifrat guruhlar bilan taqqoslanishi:
11-sentabr voqealaridan so‘ng, notinch va beqaror dunyoda DAISh(ISHID) nomli bir guruhning paydo bo‘lishi ifratchilik tarixida yangi bir bobni ochdi. Bu xayoliy va ildizsiz guruh oddiy zo‘ravon bir tashkilot emas edi, balki ilgari ko‘rilmagan darajada qonli va shafqatsiz xususiyatlarga ega bir hodisa edi.
Ko‘pchilik boshqa tashkilotlar partizanlik amaliyotlari bilan cheklanib qolgan bo‘lsa, DAISh (ISHID) esa to‘liq bir davlat tuzishni ko‘zlagan va doimo Xilofatni tiklash, islomiy hukumatni qaytarish orzusini yuragida saqlagan edi. Ular Iroq va Suriyaning keng hududlarini nazoratga olib, «Xilofat» tuzilganini da’vo qildi va asrlar o‘tib, ilk bor o‘rta asr uslubidagi davlat bayrog‘ini hilpiratdi. (ISHID)
Bu da’vo, katta xayolparastlik va qonli harakatlar (ISHID) DAIShni boshqa ifrat guruhlardan ajratib qo‘ydi. Chunki ular Islom nomidan kechirilmas jinoyatlarni sodir etdilar – bunday jinoyatlar insoniy qadr-qimmatdan butunlay yiroq edi.
Bu guruhni boshqa tashkilotlardan ajratib turadigan yana bir muhim jihat – bu ularning misli ko‘rilmagan targ‘ibot strategiyasidir. Aksar shunga o‘xshash guruhlar yashirin ravishda faoliyat yuritgan bir paytda, zolim DAISh(ISHID) a’zolari internet va ijtimoiy tarmoqlardan ustalik bilan foydalangan, professional kontentlar tayyorlab, o‘zlarining vahshiylik va dahshatga asoslangan g‘oyalarini butun dunyoga tarqatgan edilar.
O‘rta asrlarga xos hukmlarni 21-asrda ijro etayotgan yuqori sifatli videolar ishlab chiqarish, yaqqol bir ziddiyat bo‘lib, bu holat bir vaqtning o‘zida dahshat uyg‘otgan va ayrim adashgan yoshlarga qiziqarli ham tuyulgan edi. Bu guruh Qur’on oyatlari va Payg‘ambarimiz (s.a.v.) hadislarini noto‘g‘ri talqin qilib, asirlarning bo‘yinlarini kesishga fatvo chiqareb, dunyo ko‘z o‘ngida ularning boshini tanasidan ajratar edi.
Moliyaviy va iqtisodiy tuzilma jihatidan ham bu guruh yangi yo‘lni tanladi. An’anaviy tarmoqlar asosan tashqi yordamga tayanar edi, ammo DAISh(ISHID) esa banklarni talon-taroj qilish, neft sotish, soliq yig‘ish va qadimiy yodgorliklarni kontrabanda qilish orqali yangi iqtisodiy model yaratdi va boshqa ifrat guruhlar uchun moliyalashtirishning yangi namunasi bo‘ldi. Ularning bu strategiyasi ularga tashqi yordamga tayanmasdan faoliyatini davom ettirish imkonini berdi va ular zo‘ravonlik, o‘ldirish va talonchilikni davom ettira oldilar.
Yana bir ajralib turadigan xususiyat – bu chet el fuqarolarini jalb qilishdagi misli ko‘rilmagan miqyos edi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 110 ta davlatdan 40 mingdan ortiq kishi bu guruhga qo‘shilgan edi. Zo‘ravonlik, o‘ldirish va talonchilikda ishtirok etish uchun bunday guruh holda hijrat qilish zamonaviy tarixda kuzatilmagan hol edi. DAISh(ISHID) safida vrachlar, muhandislar va jinoyatchilar aralashib ketgan bo‘lib, bu guruhning jamiyatdagi turli qatlamlarga qanchalik jozibali bo‘lganini ko‘rsatadi.
Shu bilan birga, aynan shu o‘ziga xos xususiyatlar guruhning tezda qulashi uchun ham zamin yaratdi. Xavorijlar guruhi bo‘lgan DAISh(ISHID) qanchalik tezlikda tashkil topib, islomiy xalifalikni da’vo qilgan bo‘lsa, shuncha tezlikda ham yo‘q bo‘ldi va tarix sahifasiga qo‘shildi. Ularning hukumat qurish da’vosi va xalifalik xayoli o‘zlariga zarba bo‘ldi, beqaror va murakkab iqtisodiy tizimlari esa qulash yoqasiga keldi.
Xulosa qilib aytganda, DAISh(ISHID) hech qachon barqaror bir davlat sifatida emas, balki zamonaviy tarixdagi misli ko‘rilmagan bir tashkilotli ifratchilik namunasi sifatida tarixda qoldi. Bu holat siyosatchilar va tahlilchilar uchun ko‘plab saboqlarni o‘z ichiga olgan.
