Tahlil: Xalil Azzam
Bu yil Afg‘onistonning AQSh bosqinidan ozod bo‘lishining to‘rtinchi shonli yilligi mamlakatda mahalliy va mintaqaviy qayta qurish hamda obodonlashtirish loyihalari amalga oshirilayotgan, asosiy yo‘llar va yirik shaharlarda qayta qurish va o‘zgarish manzaralari ko‘rinib turgan bir paytda kelmoqda. Shu bilan birga xalqaro aloqalar va munosabatlarda ham sezilarli yutuqlar qo‘lga kiritildi, ulardan eng muhimlaridan biri — Islom Amirligining Rossiya tomonidan rasman tan olinishi bo‘ldi.
Afg‘oniston Mustaqillik kuni (24-asad) zamonaviy tarix xotirasida ulkan va faxrli voqea bo‘lib qolgan. Uning tayanchi — minglab shahid va mujohidlarning qon barakasi bo‘lsa, bundan tashqari Islom Amirligining kuchli tashqi siyosati, uning asosiy markazi bo‘lgan Qatar ofisi va Doha kelishuvi ham yoddan chiqmaydi. Chunki Islom Amirligi hay’atining kuchli diplomatiyasi va shariatga asoslangan qat’iy pozitsiyasi tufayli bosqinchilar yig‘ishtirildi, qariyb yarim asrlik urush tugadi va haqiqiy tinchlik qaror topdi. Bugun Afg‘oniston xalqi aynan shu tinchlik soyasida xotirjam yashamoqda.
Kuchli va samarali tashqi siyosatning poydevori — milliy birlik, umumxalq roziligi, qaror qabul qilish salohiyati va ichki hokimiyatning qonuniyligiga tayangan bo‘ladi. Bugungi Afg‘oniston aynan shu afzalliklarga ega. 1444-hijriy yilda (2025) Afg‘oniston global miqyosda rasmiy tan olinmagan bo‘lishiga qaramay, faol va ta’sirli diplomatiyasi orqali ko‘plab rasmiy aloqalarga ega qo‘shnilari oldida o‘z mavqeini saqlab qoldi va muhim diplomatik yutuqlarga erishdi.
Jahon siyosatida faol tashqi diplomatiya bugun mamlakat manfaatlari va xalqlar istaklarini yetkazuvchi til sifatida tan olingan. Islom Amirligi qat’iy va sobit siyosatni tanlab, dunyoning katta bir qismini hamda xalqaro tashkilotlarni Afg‘onistonda endi majburiy urush yo‘qligiga ishontira oldi va bu mamlakat har qanday hamkorlik va tinch muloqotga tayyorligini ko‘rsatdi. Albatta, bu yo‘lda qizil chiziqlar va o‘z maqsadlaridan begona manfaatlar yo‘lida voz kechmadi. Shu yondashuv global ishonch va obro‘ keltirdi, hatto ko‘plab davlatlar va BMT bu haqiqatni tan oldilar, ashaddiy muxoliflar ham oxir-oqibat bunga iqror bo‘ldilar.
Tashqi vakolatxonalar: Hokimiyat qayta tiklanganidan buyon Islom Amirligi milliy manfaatlarni saqlagan holda har qanday siyosiy hamkorlikka tayyor ekanini bildirgan va Qatar siyosiy ofisini hammaga ochiq tutgan. Tashqi ishlar vazirligiga ko‘ra, hozirda Afg‘oniston dunyoning 40 mamlakatida, jumladan, Yevropa davlatlarida faol vakolatxonalarga ega. Osiyoning yirik iqtisodiy va siyosiy kuchlari — Xitoy, Rossiya va Hindiston ham bu ro‘yxatda bor va Islom Amirligining milliy hamda betaraf yondashuvini tushunishgan. Ko‘plab mamlakatlar Afg‘oniston vakolatxonalarini ixtiyoriy ravishda Tashqi ishlar vazirligiga topshirib, afg‘on diplomatlari o‘sha mamlakatlarda faol qatnashmoqda va o‘z xalqining vakili sifatida turli tadbirlarda ishtirok etmoqda. Bu esa ayrim mamlakatlardan baland ovoz bilan Islom Amirligiga qarshi chiqqan g‘oyalarga munosib javob bo‘ldi.
Kobuldagi faol elchixonalar: Afg‘onistonning xorijdagi vakolatxonalari va Qatar ofisi sa’y-harakatlari natijasida yigirma mamlakat, hatto ilgari Afg‘onistonda hech vakolatxonasi bo‘lmagan davlatlar ham, afg‘on xalqi bilan sog‘lom va diplomatik aloqalarni mustahkamlash uchun, yana Kobulda vakolatxonalarini ochishga qiziqish bildirishdi. Ularning elchilari, rasmiy tan olinmagan bo‘lishiga qaramay, faol qatnashmoqda va turli sohalarda hamkorlik va yordamni davom ettirmoqda. Bu — katta yutuq hisoblanadi. Ularning davlat idoralari bilan uchrashuvlari haqida rasmiy va norasmiy axborot tarmoqlarida ko‘plab xabar va suratlar mavjud.
Qo‘shnilar bilan aloqalarda muvozanat: Afg‘oniston o‘tmishda ko‘p marotaba qo‘shnilari bilan kelishmovchiliklar va muammolarni boshdan kechirgan. Buning sababi ko‘pincha aloqalarda muvozanatning yo‘qligi, mustaqil bo‘lmagan tashqi siyosat va tashqi aralashuvlar edi. Bir qo‘shniga haddan ziyod yaqinlashib, boshqasidan uzoqlashish diplomatik muvozanatni buzib, hatto savdo va boshqa ishlarga ham ziyon yetkazardi, afg‘on qochqinlarining o‘sha mamlakatlarda hayotini qiyinlashtirardi. Ba’zan qo‘shnilar qochqinlardan bosim vositasi sifatida foydalanishardi. Xushlucki, Islom Amirligi o‘zining iqtisodga asoslangan siyosati bilan bu muvozanatni tikladi va Eron hamda Pokiston bilan chegara mojarolari bo‘lishiga qaramay, faol diplomatiyasini saqlab, aloqalarning barqarorligini ta’minladi.
Jahon voqealariga oqilona munosabat: Afsuski, o‘tgan yilda ayrim xalqaro tashkilotlar, muassasalar va hukumatlar Afg‘oniston va Islom Amirligiga nisbatan o‘tmishda bo‘lgani kabi nohaq tanqidlar bildirdilar va notekis, xato bayonotlar e’lon qildilar. Ba’zilarning maqsadi Islom Amirligi tashqi siyosatini hissiyotga beriluvchi, asossiz javoblarga majbur etish edi. Ammo Islom Amirligi bu masalalarda sukut saqlab qolmay, har bir imkon va tadbirda oqilona javob berdi. Xususan, Gaaga xalqaro sudi noto‘g‘ri qarorlari, Sionist rejimining G‘azodagi mazlum xalqka zulmi va Afg‘oniston ichki ishlariga har qanday katta-kichik aralashuvga qarshi munosabat bildirildi. Bu yondashuv ko‘p jihatdan muxoliflarning maqsadlarini barbod qildi.
Xorijiy safarlar: Islom Amirligi Tashqi ishlar vazirining so‘nggi safari hay’ati bilan Ummon davlatiga bo‘ldi. Bu mamlakat energiya va investitsiya sohalarida katta imkoniyatlarga ega bo‘lsa-da, kam e’tibor qaratilgan edi. Avvalroq, vazirlar va idora rahbarlari, jumladan, Tashqi ishlar vaziri qo‘shni va mintaqa mamlakatlariga taklif qilinib, xalqaro anjuman va yig‘ilishlarda o‘z fikrlarini ochiq va senzurasiz bildirdilar. Aksincha, chet el yuqori darajali amaldorlari va hay’atlari, hatto bosh vazir darajasida ham Kobulga tashrif buyurib, uchrashuvlardan so‘ng muvaqqat hukumat va milliy barqarorlikka ishonchini mustahkamladi va ijobiy xabarlar bilan mamlakatlariga qaytdilar.
YUNAMA va mandati uzaytirilishi: YUNAMA — BMTning Afg‘onistondagi siyosiy idorasi har yil oxirida o‘z faoliyatini uzaytirish yoki tugatish masalasini ko‘taradi. Jumhuriyat davrida Tashqi ishlar vazirligi hatto yalvorish darajasida bu idoraning Kobulda qolishini xohlardi va uning yo‘qligini tizim uchun xavf deb bilardi. Hatto salbiy va noto‘g‘ri hisobotlarga ham sukut qilardi. Ammo bu yil idora bir oy davomida faoliyatini davom ettirish bo‘yicha kelishar ekan, Islom Amirligi undan qolishini so‘ramadi, balki aksincha, uning Islom Amirligi yutuqlarini xalqaro miqyosda yoritmasligini va hisobotlarda adolatni saqlamasligini keskin tanqid qildi. Shunga qaramay, bu idora o‘z qarori bilan mandati bir yilga uzaytirildi.
Targ‘ibot va propagandaga javob: Afsuski, o‘tgan yilda ayrim davlatlar va yovuz doiralar Islom Amirligi siyosiy muxoliflari va xorijdagi lagerlarda istiqomat qiluvchi shaxslarga “seminar”, “muloqot”, “forum” yoki boshqa dastur nomi ostida yig‘ilishlar uyushtirib, Afg‘onistonga nisbatan salbiy tasvir yaratishga harakat qildilar va shu yo‘l bilan Islom Amirligi hamda afg‘on xalqiga qarshi yolg‘on targ‘ibot olib bordilar. Bu targ‘ibotlarning ko‘pi hatto mezbon davlatlar va xalqaro tashkilotlar tomonidan ham qabul qilinmadi. Islom Amirligi Tashqi ishlar vazirligi bu targ‘ibotlarga konferensiya va bayonotlar orqali javob qaytarib, haqiqatni bayon qildi va ularning yomon niyatlarini yo‘qqa chiqardi. Bu targ‘ibotlarning bir qismi qochqin amaldorlar va ularga aloqador razvedka doiralari tomonidan moliyalashtirilgan OAV orqali tarqatildi.
DAISh va unga qarshi kurash: Bugun DAISh chegarasi va hududi yo‘q global terrorizm muammosidir. U turli mamlakatlarda beqarorlik va odam o‘ldirish bilan o‘zini namoyon qilmoqda. Shu sababli unga qarshi kurash ham global xavfsizlik mas’uliyati hisoblanadi. Afsuski, dunyo Islom Amirligining bu guruhni yo‘q qilish bo‘yicha qat’iy kurashini hech qadrlamadi va jiddiy hamkorlik qilmadi. Afg‘onistonda o‘ldirilgan DAISh a’zolarining aksaridan olingan hujjatlar ularning qo‘shni va mintaqa mamlakatlaridan yuborilganini isbotlaydi. Bu umumiy dushmanga qarshi, butun dunyoni tahdid qilayotgan bir vaqtda, faqat Islom Amirligi qat’iy choralar ko‘rdi va nafaqat Afg‘oniston, balki katta darajada dunyoni ham uning yomonligidan xalos etdi. Shunga qaramay, dunyo o‘z mas’uliyatini bajarishi va unga umumiy dushman sifatida qarashi kerak.
Xulosa qilib aytganda, Islom Amirligi har tomonlama qadriyatlar, milliy manfaatlar va mamlakat iqtisodiga e’tibor qaratgan ustun va samarali tashqi siyosatga ega. G‘arb va AQSh ta’siriga tushmagan mamlakatlar Islom Amirligining mustaqil tashqi siyosatga ega ekanini tushunib yetdilar va u bilan hamkorlik qilish zarurligini angladilar. Bu esa, aslida, rasmiy tan olinishi uchun bir kirish bosqichi hisoblanadi.