Hijoz Tamim
Bundan tashqari, ISHID moliyaviy hujjatlar va sertifikatlarni qalbakilashtirish orqali ham bank tizimlaridagi zaifliklardan foydalanadi. Ular soxta kompaniyalar va hujjatlar yaratib, bank tizimlarining identifikatsiya jarayonini aylanib o‘tadi va xalqaro banklarda hisob ochadi. Bu turdagi faoliyat xalqaro nazoratchilar uchun juda murakkab, chunki bank tizimlarining ichki nazorat mexanizmlari ko‘pincha qalbaki hujjatlar bilan kurashishga qodir emas. Shu usul yordamida ISHID o‘zining noqonuniy moliyaviy manbalarini osonlikcha global bozorlarda harakatlantiradi va jinoyatkorona faoliyatlarini moliyalashtiradi.
Oxir-oqibat, moliyaviy manbalarini ko‘paytirish maqsadida ISHID keng ko‘lamli noqonuniy savdo turlariga, jumladan neft kontrabandasiga, odam savdosiga, qadimiy yodgorliklar kontrabandasiga va narkotik moddalar savdosiga ham kirishadi. Bu noqonuniy daromadlar dastlab naqd shaklda bo‘ladi, biroq ISHID ularni yuqorida tilga olingan kiber, bank va havala yo‘llari orqali global moliyaviy tizimga kiritadi. Shu kombinatsiyalashgan faoliyatlar yordamida ISHID millionlab dollar daromad topishga muvaffaq bo‘lgan bo‘lib, ular qurolli operatsiyalar, targ‘ibot kampaniyalari va mahalliy hukmronlikni saqlashning muhim moliyaviy manbai hisoblanadi.
Umuman olganda, ISHID ning moliyaviy manbalarni talon-toroj qilish strategiyasi murakkab va rang-barang yondashuv bo‘lib, u texnologiya va norasmiy moliyaviy tizimlar zaifliklaridan oqilona foydalanishga asoslangan. Bu strategiya global xavfsizlik va moliya nazoratchilari uchun jiddiy muammolar tug‘diradi. Uni tahlil qilish va oldini olish uchun xalqaro tashkilotlar birgalikda harakat qilishi, moliyaviy tizimlarning xavfsizligini oshirishi va kibertexnologiyalar taraqqiyoti bilan hamqadam holda yangi nazorat va oldini olish choralarini topishi zarur.
Amaliy misollar:
1-misol: Turkiya bank tizimidan moliyaviy o‘g‘irlik
2017-yilda Turkiya razvedka organlari DAISh tomonidan kiberhujumlar orqali yaratilgan tarmoqni fosh qilishdi. Bu tarmoq kichik va o‘rta banklarning onlayn hisoblarini nishonga olib, fishing, soxta veb-saytlar va trojan zararli dasturlari yordamida minglab hisoblarni nazoratiga olgan.
Bu holatda ISHID Turkiya bank tizimidagi nazorat mexanizmlarining zaif tomonlarini nishonga olgan. Ularning eʼtibori faqat oddiy kiberxavfsizlik choralariga ega bo‘lgan bank va kompaniya hisoblariga qaratilgan edi. Fishing yordamida ISHID foydalanuvchi nomlari, parollar va hatto ikki bosqichli tasdiqlash tizimlarini ham aylanib o‘tdi. Bunday hujumlar arzon xarajat va yuqori foyda tufayli juda samarali. Hisobotlarga ko‘ra, bu hujumlar natijasida ISHID o‘nlab million turk lirasi (bir necha million dollar) qo‘lga kiritgan.
Turkiya hukumati reaksiyasi juda sust bo‘ldi, chunki dastlab buni oddiy moliyaviy firibgarlik deb o‘ylashdi, biroq keyin bu ISHID tomonidan amalga oshirilgan uyushgan kiberhujum ekani maʼlum bo‘ldi. Bu voqea ayrim davlatlarning tizimlarida terrorizm va kiberxavfsizlik o‘rtasidagi bog‘liqlik yetarlicha mustahkam emasligini ko‘rsatdi.
2-misol: Yevropa banklaridagi virtual hisoblarni o‘g‘irlashga urinish
2019–2020-yillarda Yevropol va Germaniya Federal politsiyasi o‘tkazgan tergovlar ISHID Germaniya, Niderlandiya va Belgiya hududlarida soxta shaxslar va kompaniyalar orqali virtual bank hisoblari ochganini ko‘rsatdi. Bu hisoblar xayriya tashkilotlari, islom markazlari yoki bizneslar nomidan ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lsa-da, aslida ularning ortida ISHID moliyaviy tarmog‘i yashiringan edi.
ISHID bu yerda shaxsni qalbakilashtirish va firibgarlik yo‘li bilan hisob ochish texnikalaridan foydalangan, bu esa bank tizimlariga ushbu hisoblarni to‘g‘ri aniqlashga imkon bermagan. Ular onlayn hisob ochish jarayonini juda soddalashtirgan va web-kamera yoki aniq biometrik usullar orqali shaxsni tekshirmaydigan banklar bilan ishlagan.
Bu hisoblar dastlab kichik miqdorlar, xayriya yordamlari yoki havalalar bilan to‘ldirilgan, biroq vaqt o‘tishi bilan katta summalar yig‘ilgan. Yevropol baholashiga ko‘ra, ISHID ushbu hisoblar orqali 4–6 million yevro daromad olgan bo‘lib, uning bir qismi Suriya, Iroq va Afrikaga o‘tkazilgan. Bu ish hatto rivojlangan Yevropa banklari ham qalbaki hujjatlar, xayriya qoplamasi va yashirin tarmoqlarga qarshi himoyasiz ekanini ko‘rsatdi.
3-misol: Soxta havala maktublari orqali Yaqin Sharq banklarini nishonga olish
2018-yilda Iordaniya, Livan va Iroqdagi bir necha banklarda ISHID soxta havala maktublari va bank kafolatnomalari orqali millionlab dollar mablag‘ o‘tkazishga uringan holatlar qayd etildi. Ular bu hujjatlarni tayyorlash uchun professional moliyaviy qalbakilashtiruvchilarni ishga jalb qilgan va yopilgan yoki hech qachon mavjud bo‘lmagan kompaniyalar nomidan foydalangan.
Bu holatda ISHID nafaqat kiber vositalardan, balki moliyaviy hujjatlarni qalbakilashtirishdan ham foydalangan. Havala, kredit yoki xalqaro o‘tkazmalar uchun tayyorlangan bu hujjatlar shunchalik professional bo‘lganki, bank xodimlari ularning soxta ekanini aniqlay olmagan.
Livan va Iordaniyada bu urinishlar muvaffaqiyatsiz tugadi, biroq Iroqda bitta holatda ular 1,5 million dollarni soxta kompaniya hisobiga o‘tkazishga muvaffaq bo‘lishdi. Bu uchta ish DAIShning qanday qilib kiberhujumlar, soxta hisoblar, havala maktublari va yashirin tarmoqlardan foydalanishini ko‘rsatadi. Bularning barchasining ortida ikki muhim omil bor.
Xalqaro banklar o‘rtasida maʼlumot almashishning yo‘qligi.
Kiberjinoyatlar va moliyaviy jinoyatlar o‘rtasida huquqiy hamkorlikning sustligi.
ISHID aynan shu bo‘shliqlardan foydalanadi va bu ularga nafaqat noqonuniy moliyaviy resurslarni qo‘lga kiritish, balki ularni xalqaro qonunlardan ham yashirish imkonini beradi.