Xalil Tasl

Ba’zi kunlar tarixda hech qachon unutilmaydi; ba’zilari qorong‘u, ba’zilari esa porloq. Ammo 10- Hut — bu zamonaviy bosqinchilikdan ozod bo‘lish va mustaqillikni qayta qo‘lga kiritish kuni sifatida — doimo esga olish va qadrlashga loyiq bo‘lgan oltin kundir.

Tarixga nazar tashlasak, afg‘onlar har doim ozodlik va mustaqillik uchun kurashda mardonavor g‘alaba qozonib kelgan. Ammo global siyosat va diplomatiya sohasida ko‘p marta o‘yinni boy berib, turli tuzoqlarga tushib qolishgan. Shunday bo‘lsa-da, ehtimol, bu safar birinchi marta afg‘onlar ham jang maydonida, ham diplomatiya sohasida g‘alaba qozonishdi.

Jang maydonida NATO va AQSh harbiy kuchlari mag‘lubiyatga uchradi, diplomatiya sohasida esa Afg‘oniston Islom Amirligi delegatsiyasi bir ovoz, birlik va qat’iyat bilan bosqinchilar — AQSh yetakchilari bilan muzokaralarni olib borib, nihoyat, besh yil oldin, 10- Hut kuni Qatar poytaxtida Do‘ha kelishuvi imzolandi.

Aslida AQSh afg‘on xalqining qonuniy talablari va kurashlari oldida taslim bo‘ldi va Kobul rejimini yanada zaiflashtirdi. Bu rejim asosan Jamiat va Shimoliy Alyansga bog‘liq bo‘lsa-da, uning barcha badnomligi respublikachi pushtun rahbarlari zimmasiga tushdi.

Do‘ha kelishuvi Mulla Abdul G‘ani Barodar (Islom Amirligi muzokarachilarining rahbari) va Zalmay Xalilzod (AQShning Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili) tomonidan imzolandi. Bu kelishuv minglab shahidlarning qoni va minglab beva ayollarning faryodlari evaziga qo‘lga kiritildi. XXI asrda bu kurash afg‘onlarga yana bir imperiyani ag‘darish sharafini taqdim etdi va bosqinchilarni mamlakatdan chiqarish jarayonini boshladi.

Bu tarixiy kunning bizga o‘rgatgan saboqlari:

1- Samarali diplomatiya:

Zamonaviy dunyoda diplomatiya xalqaro muomalalarning asosiy tili hisoblanadi. Afg‘onlar avvaliga bu tilni bilmaydi deb o‘ylashgan, ammo 2012-yildan keyin Islom Amirligi urush bilan bir qatorda diplomatiya sohasida ham faoliyat boshladi. Qatar ofisi ochilgach, butun dunyoga afg‘onlar jang qilish bilan birga muzokara olib borish qobiliyatiga ega ekanini ko‘rsatdi.

2- Qirq yillik urush natijasi:

Bosib olingan yillarda ichki va tashqi OAV “Tolibon ichki urushning asosiy sababchisi” deb targ‘ib qildi. Lekin asl haqiqat shuki, urush aslida “respublika” soyasida yashiringan bosqinchilar, jinoyatchi guruhlar va korrupsion amaldorlar tomonidan davom ettirildi. Tolibonning kurashi shaxsiy manfaat uchun emas, balki urushni tugatish uchun bo‘lganini dunyo tushunib yetdi.

3- Muqaddas va qat’iy pozitsiya:

Islom Amirligi delegatsiyasining tarkibi va uchrashuv joylari o‘zgargan bo‘lsa ham, asosiy maqsad o‘zgarmadi: Islomiy shariatni amalga oshirish, haqiqiy mustaqillikka erishish va shahidlarning orzularini himoya qilish.

4- Xalqning haqiqiy vakillari:

Sobiq “respublika” davrida xalqaro konferensiyalarda Afg‘oniston nomidan qatnashganlar xalqning dardini bilmaydigan, chet elda o‘sgan shaxslar edi. Lekin Amirlik delegatsiyasi xalq orasida o‘sgan, diniy va milliy qadriyatlarga sodiq kishilardan iborat edi.

5- Moliyaviy va siyosiy bosimlarga bo‘ysunmaslik:

G‘arb muzokaralar jarayonida Amirlik delegatsiyasiga ko‘plab moliyaviy va siyosiy bosimlar o‘tkazdi. Lekin Islom Amirligi bularning hech biriga bo‘yin egmadi va o‘z maqsadidan chekinmadi.

6- Urush va muzokaraning muvozanati:

AQSh va Kobul hukumati muzokaralarni bahona qilib, urushni to‘xtatmoqchi bo‘ldi. Ammo Amirlik qo‘mondonlari hech qachon janggohni tark etmadilar. Ushbu muvozanat natijasida AQSh afg‘onlar bilan jiddiy muzokaralar olib borishga majbur bo‘ldi.

7- Inqirozni boshqarish:

Muzokaralar jarayonida G‘arb va ichki razvedka kuchlari Islom Amirligi haqida noto‘g‘ri propaganda olib bordi. Ammo Amirlik bu fitnalarning oldini oldi va mamlakatning mustaqillikka erishishiga yo‘l ochdi.

8- Masalaning haqiqiy manbaini aniqlash:

Islom Amirligi har doim muzokaralarga tayyorligini bildirgan. Lekin Kobul hukumati buni e’tiborsiz qoldirdi. Natijada Amirlik muammo manbasi AQSh ekanini tushundi va ular bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokara olib borishga qaror qildi. AQSh esa Amirlikni Afg‘onistonning haqiqiy vakili sifatida tan oldi.

9- O‘zaro majburiyat va mas’uliyat:

Do‘ha kelishuvi har ikki tomon uchun muayyan majburiyatlarni belgilagan. Islom Amirligi o‘z va’dalarini bajardi. Afg‘oniston hech qanday mamlakatga tahdid tug‘dirmadi va hech bir terrorchi guruhga boshpana bermadi. Ammo AQSh kelishuv shartlarini bir necha bor buzdi. Masalan, Afg‘onistonning 6 milliard dollarlik davlat aktivlari hanuzgacha muzlatilgan.

10- O‘tmish xatolarini takrorlamaslik:

Afg‘onlar tarixda ko‘p marotaba g‘alaba qozonib, keyinchalik davlatlarini yo‘qotishgan. Lekin bu safar Amirlik shunday xatolarga yo‘l qo‘ymaslik uchun muhim chora-tadbirlar ko‘rdi. Mustaqillik qo‘lga kiritilgan kundan boshlab tartib-intizom saqlanib, xalq va davlat manfaatlari himoya qilindi.

10- Hut xabari:

10- Hut oddiy bir sana emas, balki afg‘on xalqining mardligi va siyosiy idrokining yorqin timsolidir. Bu kun shuni isbotladi: Hech qachon milliy muammolarni hal qilishda begonalarga suyanib bo‘lmaydi.

Yot kuchlarga tayanadigan har qanday rejim (masalan, sobiq respublika) oxir-oqibat qulaydi va uning o‘rnini xalqning haqiqiy xizmatkorlari egallaydi.

10- Hut kuni kelajak avlodlar xotirasida abadiy saqlanib qolishi uchun uni o‘quv darsliklariga kiritish va media orqali yoritish lozim.