Ahmad Shabir
IShID (DINIY XAVORIJLAR) 2014-yilda kutilmaganda “Islomiy xalifalik” e’lon qilganida, dunyo e’tiborini o‘ziga qaratdi. Bu voqea mintaqadagi xavfsizlikning yo‘qolishi, firqachilik zo‘ravonliklari va urushlar ortidan, ayrim hududlarning bosib olinishi natijasida yuz berdi va mintaqa hamda dunyo miqyosida katta fitnaning asosini qo‘ydi.
Fikriy og‘ish va mafkuraviy fitna:
IShID Islomiy atamalar nomi ostida Qur’on, Sunnat va ijmo‘ga ochiq zid bo‘lgan ifrotchi va halokatli mafkurani yoydi. Ular jihod, xalifalik va hudud kabi muqaddas tushunchalarni shunday talqin qildilarki, u islomning haqiqiy qonuniy tamoyillarini buzdi.
Ularning targ‘ibot tizimi Islom tushunchalarini tarixiy, fiqhiy va axloqiy asoslaridan ajratib, o‘rniga shafqatsiz, zolim va g‘ayriinsoniy g‘oyalarni singdirishga urindi. Bu fikriy og‘ish ko‘plab soddadil musulmonlarning ongini chalg‘itdi va yoshlarning bir qismini ekstremizm yo‘liga yetakladi.
Harbiy kengayish va fojianing boshlanishi:
2014-yilda IShID to‘satdan Iroqning Musul shahrini egalladi va qisqa muddatda Iroq hamda Suriyaning katta qismini o‘z nazoratiga oldi. Ular “xalifalik” nomi bilan yovvoyi va qonunsiz tuzum barpo etdilar bu tizim na qonuniy asosga, na insoniy tamoyillarga ega edi.
IShID egallagan hududlarda faqat harbiy raqiblarni emas, balki tinch aholining o‘zini, ayollarni, bolalarni, diniy ozchiliklarni ham shafqatsizlik bilan o‘ldirdi. Ezidiylar, shialar va nasroniylar qirg‘in qilindi yoki qullikka olib ketildi. Bu insoniyat tarixidagi eng dahshatli fojialardan biri bo‘ldi.
Iqtisodiy va ijtimoiy omillar:
IShIDning kengayishiga sabab bo‘lgan asosiy omillar iqtisodiy muammolar, ishsizlik, korrupsiya, tengsizlik va ta’lim tizimining yo‘qligi edi.
Beqaror hududlarda odamlar asosiy hayotiy ehtiyojlarga ega emas edilar, bu esa umidsizlik va keskin o‘zgarish istagini kuchaytirdi.
IShID odamlarga tartib moliyaviy yordam va islomiy adolat va’dalarini berib, ko‘plab yoshlar va kambag‘al qatlamlarni o‘ziga tortdi. Ular ijtimoiy adolatsizliklardan o‘z manfaatlari uchun foydalanishni juda yaxshi bilar edilar.
Targ‘ibot va ommaviy axborot:
IShID zamonaviy texnologiyalar va ijtimoiy tarmoqlardan ustalik bilan foydalandi. Ular videolar, suratlar va shiorlar orqali yoshlarni o‘zlariga jalb etishdi.
Ammo bu targ‘ibotning maqsadi faqat xabar tarqatish emas, balki odamlarni ruhiy jihatdan nazorat qilish, qo‘rquv, g‘azab va qasos tuyg‘ularini kuchaytirish edi. Natijada, ko‘plab yoshlar ularning ekstremistik yo‘lini tanladi.
Xalifalik qulaganidan keyingi ahvol:
2017-yilda Iroq va Suriyadagi IShIDning jismoniy xalifaligi tugatildi, biroq ularning mafkurasi hanuz saqlanib qolgan.
Ular turli mamlakatlarda yashirin tarmoqlar tuzib, kichik, ammo qonli hujumlar uyushtirishda davom etmoqdalar. Ularning ifrotchi yo‘li mintaqaviy va global xavfsizlik uchun hali ham katta tahdiddir. Shu sababli ularga qarshi jiddiy fikriy va amaliy kurash zarurdir.
Jamiyatimiz uchun saboqlar:
Jabr ko‘rgan va kambag‘al qatlamlar ta’lim, adolat va imkoniyatlar orqali kuchaytirilmasa, ekstremizm ildiz otishda davom etadi.
Bu jamiyat barqarorligi va farovonligi uchun asosiy vazifadir. Shu bilan birga, Islomning haqiqiy, mo‘‘tadil va rahmli ruhi odamlarga tushuntirilishi lozim, toki IShID singari guruhlarning noto‘g‘ri talqinlari yo‘qolib ketsin.
Ifrotchi qarashlar faqat qurol bilan emas, balki ilm, tafakkur va xabardorlik orqali ham yo‘q qilinishi kerak.
Bizning mas’uliyatimiz:
Biz IShID va shunga o‘xshash ekstremistik guruhlarning fikriy asoslarini ochiq fosh etishimiz, xalqni ogoh qilishimiz kerak.
Ta’lim tizimi, ulamolar va ommaviy axborot vositalari orqali jamiyat ongini yuksaltirish zarur. Yosh avlod zo‘ravonlik va nafratdan holi tafakkurga ega bo‘lishi lozim — shunda ular tinchlik va barqarorlik yo‘lida ijobiy rol o‘ynaydi.
Ongli kurash davri:
Faqat qurolli kurash yetarli emas; bu fitnaga ilm, ma’rifat, axloqiy qadriyatlar va tarbiya orqali qarshi chiqish zarur.
Jamiyatning har bir a’zosi bu kurashning bir qismi bo‘lishi kerak, shundagina xavfsiz kelajak barpo etish mumkin.
Xulosa:
IShID oddiy jangari tashkilot emas edi, balki g‘aflat, fasod va nohaqlik muhitida tug‘ilgan chuqur fikriy fitna edi.
U millionlab odamlarni o‘lim, surgun va uysizlikka olib kelgan terror va vahshat zanjirini boshladi.
Agar bugun bu fitna fikran va amalan yo‘q qilinmasa, ertangi kun yanada katta fojialarni keltiradi.
Shu sababli, Islom qadriyatlarining asl ma’nosini bilish, ekstremistik qarashlarni fikriy va ijtimoiy yo‘nalishda yo‘qotish, adolat, ta’lim va imkoniyatlarni kengaytirish zarurdir toki bizning jamiyatimiz bunday falokatlardan omon bo‘lsin.
