Rashid Shafiq

Nahrovonda Xavorijlar bilan muloqot (Hazrat Aliy karramallohu vajhahu):

Nahrovonda Hazrat Aliy raziyallohu anhu Xavorijlar bilan bir necha bor muloqot qildilar. U Xavorijlardan fitna sabablarini so‘raganida, ular quyidagilarni sabab qilib ko‘rsatishdi:

1. Jamal jangida nega ayollar va bolalar o‘lja sifatida taqsimlanmadi, lekin mol-mulk taqsimlandi?

2. Siffin jangida Muoviya raziyallohu anhu bilan sulh yozuvida “Amirul Mo‘minin” so‘zi olib tashlanganiga nega ruxsat berildi?

3. Hazrat Aliy raziyallohu anhu hakamlik masalasida: “Agar men xalifalik uchun loyiq bo‘lsam, bu haqqimni tasdiqlang,” deganlari ularda xalifalik huquqida shubha borligini anglatadi.

4. Nega hakamlik masalasida o‘z huquqlaridan voz kechib, rozi bo‘ldilar?

Hazrat Aliy raziyallohu anhu ularning bu e’tirozlariga quyidagicha javob berdilar:

1. Birinchi e’tirozga: Ayollar va bolalar jangda qatnashmagan va ular musulmonlarning farzandlari bo‘lgan, o‘ljani taqsimlash esa Jamal jangidagi mol-mulk bilan cheklangan.

2. Ikkinchi e’tirozga: Bu voqea Hudaybiya sulhi voqeasiga o‘xshash edi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam ham shunday qilganlari uchun men ham o‘sha yo‘lni tanladim.

3. Uchinchi e’tirozga: Hakamlarni tanlashdan maqsad faqat adolatni tiklash edi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam Najron vakillari bilan bo‘lgan munozaralarida ham shunga o‘xshash qadam tashlagan edilar.

4. To‘rtinchi e’tirozga: Rasululloh sallallohu alayhi vasallam Banu Qurayza qabilasida haq o‘zlarida ekanini bilsalar ham, Sa’d ibn Muozni hakam sifatida tayinlagan edilar.

Xavorijlarning chiqish sabablari:

Xavorijlarning chiqish sabablari quyidagilarda to‘plangan:

1. Xalifalik masalasi: Xavorijlar xalifalik masalasida qat’iy qarashlarga ega edilar. Ular xalifalikka nisbatan juda qattiq talablar qo‘yib, mavjud hukmdorlarni mos emas deb hisoblaganlar. Shuning uchun ular Hazrat Aliy raziyallohu anhu va keyinchalik Muoviya raziyallohu anhuga qarshi chiqdilar.

2. Hakamlik masalasi: Xavorijlar Hazrat Aliy raziyallohu anhuni hakamlikni qabul qilishga majbur qilganlar, keyin esa bu qarordan voz kechishni talab qilganlar. Hazrat Aliy raziyallohu anhu ularga qat’iy qarshilik ko‘rsatdilar.

3. Hokimlarning zulmi va gunohlarning ko‘payishi: Xavorijlar nutqlarida hokimlarning zolim ekanini va gunohlarning tarqalganini aytganlar, ammo o‘zlari ko‘proq gunoh va zulm qilishgan.

4. Iqtisodiy omillar: Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bilan Dhu’l-Khuwaysira voqeasi, shuningdek, Hazrat Usmon raziyallohu anhuga bo‘lgan dushmanliklari bunga sabab bo‘lgan. Hazrat Usmon raziyallohu anhuni shahid qilgandan keyin ular Baytul-Molni talon-taroj qilishgan.