Abu Ubayda Fazliy
Qadim zamonlardan beri qayerda Afg‘oniston nomi tilga olinsa, hammaning xayoliga shu narsa keladi: o‘sha urushdan vayron bo‘lgan mamlakatmi? Yoki o‘sha qashshoq davlatmi?
Holbuki, butun dunyo biladi – bu yurtdagi baxtsizliklarning sababchilari kimlar ekanini.
Ammo biz afg‘onlar – bu sarhadning asl merosxo‘rlari, tarixi mustaqillik kurashlari va ozod yashash qahramonliklariga boy xalq – doimo o‘z ichimizda ko‘plab muammolarni boshdan kechirdik. Asl ildizi esa boshqa davlatlarning manfaatlari va ularning josuslik idoralariga borib taqaladi. Ochig‘i, bunga yaqqol misol – sobiq Sho‘ro tomonidan bosqinga sharoit yaratilishi va mamlakatni bir necha o‘n yilliklar davomida muqarrar ravishda vositachilik (niyobiy) urushiga sudrashi edi. Mujohidlarning g‘alabasidan so‘ng ham ular xalq ehtiyojlariga javob beradigan, keng qamrovli hukumat qura olmadilar. Ularning o‘zaro ixtiloflari avj oldi, natijada bu xalqning bechora taqdiri asrlar davomida jarohatlandi. Shulardan ba’zilarini aytish mumkin:
1- Mamlakatning bosqin uchun yo‘lini ochib bergan zo‘r va mol egalarining fitnalari. Bu jarayonda bosh rolni AQSh o‘ynadi. Ularning qo‘shinlari Afg‘onistonda shunday vahshat hukmron qildiki, yozuvchilar ularning jinoyatlarini yozishga qo‘rqib qoldi. Ha, bu mubolag‘a emas! Hatto bosqin sababchilari o‘zlari ham ko‘p vaqt jim tura olmay, faryodlarini ko‘tarishga majbur bo‘ldilar. Hamid Karzay prezidentlik paytida bir necha bor ommaviy axborot vositalarida aytdi: “NATO kuchlari kechalari odamlarning uylariga bostirib kirib, hech qanday sud hukmisiz hibsga oladi va qiynoqqa soladi.” Bundan ham katta foji’a – Afg‘oniston yeri aslida AQSh tomonidan ishlab chiqarilgan bombalarni sinovdan o‘tkazish maydoniga aylantirilishi edi. Ular xohlagan joyda uni sinab ko‘rar, natijada necha-necha begunoh bolalar shahid bo‘lar, qancha-qancha oilalar boshpanasiz qolardi. Bunga yaqqol misol – “Ona bomba” nomi bilan tanilgan portlovchini Afg‘onistonda sinab ko‘rishdir.
2- Korrupsiya hukmronligi: Respublika hukumatlari davrida korrupsiya barcha davlat idoralarini xuddi davosi yo‘q saraton kabi butunlay egallagan edi. Bu jarayon moddiy va ma’naviy barcha sohalarni o‘z ichiga oldi. Quyoshday ravshan haqiqat shuki – vazirliklarda, xususan (Mudofaa va Ichki ishlar)da qanday ishlar bo‘lganini hammamiz bilamiz. Hatto ba’zi qizlarga generallik darajalari berildi, xalq ularni masxara qilib “jigar general” deb atardi. Bugun bosqinchi respublika tizimi qulagach, ba’zi odamlar chiqib, o‘sha qora kunlarni eslatib, davlat idoralarida axloqiy buzuqlik qanday hukmron bo‘lganini o‘z tillari bilan aytmoqdalar. Hatto ular tan olib aytishdiki, Tashqi ishlar vazirligida kadrlar tayinlash mezoni faqat ayollarning chiroyliligidan iborat edi. O‘sha kunlarni ular hayotlarining eng qora davrlari sifatida eslashmoqda.
3- Afg‘on madaniyatining unutilishi: Shubha yo‘qki, Afg‘oniston dunyodagi eng betakror madaniyat sohibidir. Tarixchilar doimo bu xalqning madaniyati bilan faxrlangan. Ammo bosqin yillarida bu madaniyat asta-sekin bosqinchilar tomonidan sistematik ravishda xalq orasidan yo‘qotilishga, unutilishga mahkum etildi. Avval oilalarga, so‘ngra jamiyatga ta’sir ko‘rsatdi. Bunga misol – g‘arbona uslublarni ko‘r-ko‘rona taqlid qilish: soqolni Lenin kabi qirqish, mo‘ylovni Gitler kabi qo‘yish va hokazo. Hatto ayollar ham shu safga qo‘shildi – ro‘ysiz, hijobsiz ko‘chaga chiqib, demokratiya shiorlarini ko‘tardilar. OAV ham bu “saraton”dan qutulib qolmadi: ular o‘zaro musobaqa o‘tkazib, qaysi kanal ko‘proq fahshni targ‘ib etsa, u “g‘olib” bo‘lardi. Bunga misol – “modelling” dasturlari, “Sitora-ye afghan” kabi ko‘rsatuvlardir, ularning maqsadi afg‘on qizlarini raqsga tushirish va badanini ko‘rsatish edi.
Albatta, unutmasligimiz kerak – butun Afg‘oniston bu yarim asrlik foji’adan eng katta zarar ko‘rdi. Biz to‘liq ma’noda qashshoqlikka botdik: iqtisodiy qashshoqlik, madaniy qashshoqlik, ta’limdagi qashshoqlik va hokazo. Yuqorida keltirilganlar shunchaki namunadir. Agar umumiy tarzda bu mavzularni tahlil qilishni boshlasak, yillar davom etar edi. Biroq bizning asosiy maqsadimiz – yo‘qotilgan yarim asrni eslatishdir.
Holbuki, ayniqsa so‘nggi yigirma yil ichida biz mamlakatimizni rivoj va taraqqiyot sari yetaklashimiz mumkin edi: infratuzilmani bunyod qilish, yirik loyihalarni amalga oshirish, konlarga sarmoya kiritish va hokazolar. Ammo buning o‘rniga xoin rahbarlar bu mazlum xalqni yillar davomida qul qilib ushlab turdi, xalqning qonidan o‘zlarini to‘ydirdilar, milliy boyliklarni o‘g‘irlab, millionlab, hatto milliardlab mablag‘larni o‘zlashtirib, so‘ng mashhur maqolda aytilganidek, xoin qo‘rqoq bo‘lganidan qochishni afzal ko‘rib, mamlakatdan qochib ketdilar.
Xulosa:
Biz afg‘onlar umrimizning yarmidan ko‘pini urushda yo‘qotdik, ona yurtimiz bosqinchilar tomonidan vayron qilindi. Ammo Allohning fazlu karamidan keyin Islomiy Amirlik g‘alaba qozonib, xalqimiz va yurtimiz to‘liq osoyishtalik va xavfsizlikni his qilmoqda. Alloh Taoloning lutfidan loyihalar ham biri ketidan biri ishga tushmoqda: Qoshtepa kanali, CASA-1000, TAPI va hokazolar foydalanishga topshirildi, bu esa yurtdoshlarimiz uchun ish o‘rinlari yaratmoqda. To‘rt yil ichida infratuzilma va umumfoydali loyihalar qayta tiklanib, foydalanishga topshirildi. Agar ularga boshqa ko‘z bilan qarasak, ming yillik merosni o‘zida mujassam etganini ko‘ramiz. Shu barcha yaxshiliklarning qadriga yetaylik va shukronalik qilaylik.