Haris Mayar
ISHIDning an’anaviy fikriy asoslarini tahlil qilish
Ekstremistik va zo‘ravon guruh Soyai qorong‘iliklar (ISHID) o‘z ildizlarini rahmat manbai bo‘lgan (Muhammadiy sof Islom)da izlaydi. Ammo u shu haqiqatdan g‘ofilki, nafaqat sof Muhammadiy Islomga o‘xshamaydi, balki aslida bu og‘ishgan guruh bo‘lib, yuksak islomiy tushunchalarni buzib talqin etish va ulardan keng ko‘lamda foydalanish orqali o‘z fikriy poydevorini haqiqiylikdan yiroq, zo‘ravonlikka moyil va ekstremistik sharhlarga asoslab olgan. Tadqiqotlarga ko‘ra, ISHIDning nazariy poydevorlari ikki qismga bo‘linadi: “an’anaviy” va “yangi”. Ushbu maqola uning an’anaviy asoslarini o‘rganadi.
Bu zalolatga ketgan va zolim guruhning an’anaviy asoslari takfiriy e’tiqodlardan iborat bo‘lib, ular haddan tashqari salafiylik va dastlabki xavorijlarning g‘oyalari bilan bog‘liq va bir necha yuz yillik tarixiy ildizga ega. Bu oqimlar dinni ekstremistik nuqtayi nazardan ko‘radi va dunyoni “iymon” va “kufr” lagerlariga bo‘lib tashlaydi. Ular o‘z mezonlariga mos kelmaydigan har qanday talqinni rad etadi.
Chuqur tahlillar va keng tadqiqotlar asosida aytish mumkinki, bu takfiriy guruh Soyai qorong‘iliklarning fikriy ildizlari dastlabki islomiy asrlardagi xavorijlarning g‘oyalariga borib taqaladi. Bu guruh o‘z salaflarining (xavorij) fikrlaridan ilhom olib, musulmonlarni keng ko‘lamda kofirga chiqaradi va qurolli qo‘zg‘olon ko‘tarib “xalifalikni tiklash” vojib deb hisoblaydi. Aslida ISHID xavorijlarning buzuq va xunuk g‘oyalarining merosxo‘ri hisoblanadi; biroq ular bundan ham bir qadam oldinga o‘tib, takfir doirasini misli ko‘rilmagan darajada kengaytirganlar. Hatto g‘arb bilan iqtisodiy va savdo aloqalari bo‘lgan hukumatlarni ham kofir deb biladilar; holbuki, o‘zlari aynan o‘sha g‘arb mamlakatlarining qo‘g‘irchog‘idir.
Shu sababli, bu vahshiy guruhning fikriy mantig‘iga ko‘ra, takfir uchun hech qanday chegaralar yo‘q va uning ko‘plab poydevorlari zo‘ravonlikni oqlash maqsadida islomiy tushunchalarni buzib talqin qilish orqali qurilgan. Bu qorong‘uliklar guruhi xavorijlarning noqobil izdoshlaridir. Ular islomiy matnlarni oyatlar va hadislarni, hatto Payg‘ambarimiz Muhammad sallallohu alayhi va sallam hamda sahobalarning siyratini ham faqat o‘zlarining zo‘ravon kayfiyatlariga mos keladigan tarzda talqin va targ‘ib qiladilar.
Ular o‘zlarining buzuq va ekstremistik qarashlariga mos kelmaydigan har qanday talqin va sharhlardan nafratlanadilar. Raqiblarini takfir qilib, haqiqiy yo‘ldan og‘gan deb hisoblaydilar. Aslida, bu guruh (ISHID) Qur’on oyatlaridan soxta va tanlab olingan talqinlar berib, o‘z aqidalarini Qur’onda topishga urinadi va qarama-qarshi fikrlarni rad etadi; ular asl Qur’onni to‘g‘ri anglash va tafsir qilishga intilmaydi. Ular ekstremizmni targ‘ib etish va oyat hamda hadislarning ma’nolarini buzib talqin qilish orqali o‘z amallarini oqlash uchun fikriy asos yaratganlar.
Umuman olganda, ISHIDning an’anaviy fikriy asoslari mutaassib, tanlab olingan va mutaassibona sharhlarga tayanadi, boshqa qarashlarni rad etadi va ularni takfir qiladi. Xavorij va salafiylik g‘oyalarida ildiz otgan bu tafakkur islomiy tushunchalarni buzish orqali ushbu guruhning zo‘ravonlik faoliyatlari uchun nazariy asos yaratib berdi.
Bu hodisani jilovlash uchun, bu asoslarni jiddiy tanqid qilish, ushbu ekstremistik fikrning qurboni bo‘layotgan yoshlarni ogoh qilish va ularni sof va asl islomiy talqin bilan tanishtirish zarur. Shunda ular bu takfiriy va og‘ishgan guruhning domiga tushib qolishdan saqlanadilar.
Zulmat soyasi! Ikkinchi qism
