Junayd Zohid
Musulmon kishi har qanday muammoni to‘g‘ri tushunishi uchun o‘zini diniy qadriyatlarga bog‘liq deb bilishi kerak. Shu sababli, men o‘zimni majbur deb bilaman va mustamlakaning haqiqiy va to‘g‘ri ma’nosini olish uchun Qur’oni karimga murojaat qilishim zarur.
Qur’oni karim “mustamlaka” uchun o‘ziga xos nomni ishlatgan va mustamlakaning turli jihatlari va tafsilotlarini bayon qilgan.
Qur’oni karim “istiz’of” ma’nosiga e’tibor qaratgan, bu har qanday “mustamlaka”ni — fikriy, siyosiy, iqtisodiy va hokazolarni o‘z ichiga oladi. Istiz’of bir shaxs yoki guruhdan foydalanishni anglatadi.
Boshqa tomondan, Qur’oni karim zaiflarga g‘alaba va’da qilgan, chunki ular potensial jihatdan kuchlidirlar, garchi ular vaqtincha dushman bosimi ostida bo‘lishsa-da, lekin mustamlaka ostidan o‘zlarini qutqarish uchun doim harakat qilishadi. Shuning uchun Alloh taolo: “Biz ularni imomlar va yerning vorislari qilmoqchimiz”, deb aytadi.
Til nuqtai nazaridan, mustamlaka degani “obod qilish” degan ma’noni anglatadi, lekin aslida bu vayronkor jarayon bo‘lib, ijtimoiy hayotni buzadi, adolatni zaiflashtiradi va uning o‘rniga hukmronlik va halokatni keltirib chiqaradi.
Mustamlaka g‘oyasida boshqalardan o‘z shaxsiy manfaatlari uchun foydalanish qabul qilingan prinsipdir. Mustamlakachilar boshqalardan foyda olish uchun ko‘rinadigan rejalar va dasturlar orqali o‘z manfaatlariga erishadilar. Aslida esa, mustamlaka zaiflarni kuchsizlantirish va boylarni kuchaytirish jarayonidir.
Mustamlaka bilan yuzma-yuz kelgan xalq hech qachon mukammallikka erishmaydi va rivojlanmaydi, chunki ular fikriy, ilmiy, madaniy va siyosiy jihatdan mustamlakachilar tahdidi ostida bo‘ladilar. Shu sababli, ular hech qaysi sohada mustaqil va ozod bo‘la olmaydilar. Hatto mustamlakachi davlatlar mustamlaka qilingan davlatlarning moliyaviy ishlarini va yer osti resurslarini o‘z qo‘llariga oladilar va o‘z madaniyat va sivilizatsiyalarini bu davlatlarga majburan singdirishga harakat qiladilar.
Buning teskarisi sifatida esa bu xalqlar mustamlakachilarni noo‘rin taqlid qilishadi va ularning madaniyatlari va uslublarini o‘z hayotlarida amalga oshiradilar. Mustamlakachilar qanday ko‘rinishda va qanday fe’l-atvor bilan kelmasin, ularning obro‘sini yo‘q qiladi va xalqni o‘z hukmronligi ostiga oladi.
Bugungi dunyoda ham mavjud mustamlaka bu holatdan xoli emas va juda yuqori darajada mavjud.
Mustamlakaning xususiyatlari qanday? Asosan mustamlaka uchta ko‘rinishda namoyon bo‘ladi, bu ko‘rinishlar mustamlakani aniqlashda juda muhimdir.
Mustamlakani to‘g‘ri aniqlash uchun, uning xususiyatlari to‘liq o‘rganilishi va aniqlanishi zarur. Shu tarzda asosiy masala oydinlashadi.
Mustamlaka uchta xususiyat bilan taniladi:
1- Fikrni falaj qilish va o‘ldirish. Mustamlaka dasturining birinchi qadami – fikrni falaj qilish va o‘ldirishdir, shuning uchun haqiqiy olimlar mustamlaka jamiyatlarida o‘z o‘rniga ega emas.
2- Doimiy bog‘liqlikni rivojlantirish va kuchaytirish; sanoat, qishloq xo‘jaligi yoki chorvachilik sohasida bo‘lishidan qat’i nazar, shuningdek, siyosiy sohada ham.
3- Nifoq, bo‘linish va sinfiy tafovutni targ‘ib qilish.
