Nizom muhojir
XXI asrning dastlabki yigirma yilligidagi muhim va murakkab voqealar orasida, 2015-yil shunday yil bo‘ldiki, Osiyoning muhim va strategik nuqtasi – Afg‘oniston IShID”DAISh” deb nomlangan noaniq va chetdan kirib kelgan bir hodisaga duch keldi. Bu hodisa boshidanoq afg‘on xalqi bilan hech qanday diniy, fikriy yoki etnik aloqaga ega emasdi. Uning yetakchilari jamiyatdan chetlatilgan va afg‘on ijtimoiy tuzilmasidan tashqarida bo‘lgan, ekstremistik va xorijiy qarashlarga ega shaxslar edi.
Garchi IShID ning Khorason bo‘limi dastlab kichik va cheklangan bo‘lsa-da, vaqt o‘tishi bilan turli bosqichlar va strategiyalar orqali o‘z safini kengaytirishga muvaffaq bo‘ldi. Odamlarni safga jalb qilish usullari va makkorona yondashuvlar, ushbu guruhning yashash sababi va harakatlantiruvchi kuchi bo‘lib qolmoqda.
Ushbu tahlilda guruhning odam jalb qilishning turli jihatlari, yolg‘oncha tasvirlar, noto‘g‘ri qarashlar va yoshlarni bu qotillik guruhiga tortayotgan omillar muhokama qilinadi.
IShID ning Khorason bo‘limi ilk bor paydo bo‘lganida, uning inson resursi ikki asosiy guruhga tayanardi: birinchi guruh – Afg‘oniston, Pokistonning Pushtunxoa va Vaziriston hududlaridan chiqqan, jamiyatdan chetlatilgan va jihodiy safdan chiqarilgan, ekstremistik o‘tmishga ega shaxslar edi. Ular IShID uchun mos ko‘rilgan va Khorason bo‘limining asos soluvchilari bo‘lishgan.
Aynan shu shaxslar IShID ning Khorason bo‘limining birinchi avlodini tashkil qilib, bu jirkanch hodisani Afg‘oniston-Pokiston chegarasida shakllantirishgan.
Ikkinchi guruh esa bu bo‘limning faoliyatini davom ettiruvchi asosiy yoqilg‘i bo‘lib, birinchi guruhdan ancha keng ko‘lamli edi. Bu guruh tarkibiga oldindan Vaziriston va Pushtunxoada yashagan ekstremistik g‘oyalarga ega chet ellik muhojirlar, radikal fikrli yoshlar, turli komplekslar va jinoyat o‘tmishiga ega shaxslar hamda bepul ayollar, imtiyozlar va obro‘ izlovchilar kirardi.
Bu bechora va jinoyatchi qatlam, shuningdek xorijiy ekstremistik fikrlarga berilgan ruxsat, IShID nazorati ostidagi hududlarda musulmonlarning uylari, mol-mulki va obro‘sining “g‘onimat” nomi bilan talon-toroj qilinishiga olib keldi. Bunga qo‘shimcha ravishda, IShID ning islomiy tus berilgan tashqi ko‘rinishiga aldanib, bu guruh haqiqatda ummatni himoya qilish va muqaddas bir maqsad yo‘lida kurashmoqda, deb o‘ylagan yoshlar ham Afg‘oniston va Pokiston qatori boshqa mintaqaviy va jahon davlatlaridan Khorason bo‘limiga qo‘shilishgan.
Yuqorida tilga olingan ikki asosiy inson resursi guruhidan tashqari, IShID yangi odamlarni jalb qilish uchun boshqa usullardan ham foydalangan va bu usullar hali ham mohirlik bilan amalga oshirilmoqda. Ayniqsa, mamlakatning sharqiy hududlarida sodir etilgan IShID ning dahshatli va kechirilmas jinoyatlari, ular haqida keng tarqalgan nafrat va ijtimoiy norozilik, afg‘on xalqi orasida ularga ixtiyoriy qo‘shilishni deyarli nol darajaga tushirdi.
IShID ning targ‘ibot va jalb bo‘limlari murakkab va aralash uslublardan foydalanib, yangi odamlarni tezda safga jalb qilishga urinishdi. Ular o‘z vakillarini ta’lim markazlari, madrasa va universitetlarga joylashtirib, aldov yo‘li bilan “tavhid”, “islomiy hukumat istagi” va “ummatning mazlumligi” kabi tushunchalarni jozibali shaklda yoshlar ongiga singdira boshladilar. Bu orqali ularning dunyoqarashini o‘zgartirish, xorijiy ekstremistik fikrlarni yoyish va safni kuchaytirish maqsad qilingan.
Bu jarayonda IShID ning yangi avlodi shakllandi. Ammo ular so‘z va amalda chuqur ziddiyatlarga duch kelishdi. Musulmonlarga qarshi keng ko‘lamli jinoyatlar, targ‘ibot tarmoqlarining ta’lim markazlaridan chiqarilishi va ta’sir kuchining pasayishi sababli ularning jalb etish kuchi susaydi.
Bundan tashqari, xorijiy jalb qilish va chet ellik jangarilarni safga olish, IShID ning Khorason bo‘limi uchun boshidanoq muhim strategiyalardan biri bo‘lgan. Oldingi strategiyalar muvaffaqiyatsiz tugagach, hozirgi vaqtda asosiy e’tibor xorijiy jalbga qaratilgan. Khorason bo‘limining jalb va psixologik urush bo‘yicha mutaxassislari chet davlatlarda turli sabablarga ko‘ra IShID ga qo‘shilish ehtimoli bo‘lgan shaxslarni aniqlash va ularni nishonga olish bo‘yicha mohirlik bilan harakat qilmoqda.
Bu yo‘nalishda, hukumatlar tomonidan diniy bosimga uchragan yoki diniy erkinligi cheklangan, qasos yoki isyon ruhi bilan yashayotgan shaxslar, shuningdek, mustamlaka va zolimlar tomonidan islomdan yiroq tutib kelinayotgan Markaziy Osiyo mamlakatlari aholisiga ustuvorlik berilmoqda. Hatto bu hududlarda 18 yoshga yetmaguncha din amallariga rioya qilish man etilgan.
Bundan tashqari, bu hududlardagi odamlar og‘ir qashshoqlik ichida yashamoqdalar. Yosh musulmonlar najot izlamoqda va IShID bu holatdan ustalik bilan foydalanmoqda.
IShID o‘zini bu yosh avlodga musulmonlarning qudratli himoyachisi sifatida tanishtirib, yolg‘on qudratini ko‘rsatadi, musulmonlarning buyukligini tiklash kuchiga egaligini da’vo qiladi va ularga bu guruhga qo‘shilish orqali ozodlik va kuchga erishish mumkinligini uqtiradi.
Keyin esa, ijtimoiy tarmoqlar va boshqa vositalar orqali bu yoshlarni aniqlab, ular bilan aloqa o‘rnatadi. Ularning aqliy jihatdan to‘liq jalb etilganiga ishonch hosil qilgach, ularni o‘z hududlariga chorlaydi, so‘ngra u yerda ularning ongiga yanada ko‘proq ishlov berib, ularni soxta islomiy tushunchalar bilan miya yuvishga soladi.
Bu jarayonda shaxs yaxshilik va yomonlikni, do‘st va dushmanni ajrata olmaydigan ko‘r va shafqatsiz qotilga aylantiriladi. So‘ng uni adolatsiz va vahshiy urushda ishlatishadi va har qanday jinoyatni sodir etishga tayyorlaydilar.
