Muhammad Afg’on

Qadimgi Xavorijlar va zamonaviy ekstremistik guruhlar) o‘rtasida vaqt, maqsadlar, usullar va xatti-harakatlar bo‘yicha muhim farqlar mavjud. Quyida ularning asosiy farqlari haqida qisqacha so‘z yuritamiz:

1. Dastlabki paydo bo‘lishi

Qadimgi Xavorijlar islom tarixida birinchi siyosiy va diniy muxoliflar edi. Ular Hazrat Ali (r.a.) hokimiyatidan ajralib, islomda qat’iy tamoyillarga amal qilgan. Ularning asosiy fikri shundan iborat ediki, agar bir musulmon katta gunoh qilsa, u kofirga aylanadi.

Zamonaviy ekstremistik guruhlar, masalan, IShID (ISIS), ham takfir g‘oyasiga ishonadilar. Ammo ularning takfiri ancha keng va haddan tashqari ekstremistik shaklda amalga oshiriladi. Bu guruhlar, odatda, ularning mafkurasi va usullariga qarshi bo‘lganlarni kofir yoki murtad deb biladi.

2. Maqsadlar

Qadimgi Xavorijlarning maqsadi “pok musulmonlar”ni boshqaradigan xalifalikni tozalash edi. Ularning kurashi, noto‘g‘ri bo‘lsa-da, odatda o‘sha davrdagi hukumatga qarshi qaratilgan edi.

Zamonaviy Xavorijlar esa o‘z maqsadlarini global darajaga ko‘targanlar va noto‘g‘ri mafkuralarini nafaqat musulmonlarga, balki musulmon bo‘lmaganlarga ham zo‘ravonlik bilan majbur qilishga intiladilar. Ularning usullari hujumlar, o‘z joniga qasd qilish, tinch aholiga zarar yetkazish va global terroristik tarmoqlarni yaratishdan iborat.

3. Urush usullari

Qadimgi Xavorijlar o‘sha davrda mavjud bo‘lgan qurollardan, masalan, qilich va nayzadan foydalanib jang qilishgan. Ammo zamonaviy Xavorijlar zamonaviy qurollar, texnologiyalar, ijtimoiy tarmoqlar va o‘z joniga qasd qilish hujumlaridan foydalanadilar. Ular internet orqali ekstremistik targ‘ibot olib boradilar va jangga odamlarni jalb qiladilar.

4. Xatti-harakatlar

Qadimgi Xavorijlar asosan o‘z qat’iy e’tiqodlariga qarshi chiqqanlarga qarshi kurashgan, ammo ularning faoliyati ma’lum guruhlar yoki shaxslar bilan chegaralangan edi.

Zamonaviy Xavorijlar esa juda shafqatsiz harakat qilib, oddiy begunoh aholiga ham zarar yetkazadilar. Ular harbiy bo‘lmaganlarni ham qirib tashlaydilar va qo‘rqitish orqali o‘z maqsadlariga erishishga harakat qiladilar.

5. Diniy matnlarni talqin qilish

Qadimgi Xavorijlar diniy matnlarni yuzaki va so‘zma-so‘z talqin qilganlar, ularning chuqur ma’nosiga e’tibor bermaganlar. Zamonaviy Xavorijlar esa nafaqat matnlarni yuzaki tushunadilar, balki ba’zan diniy matnlarni o‘z siyosiy va harbiy maqsadlariga mos ravishda o‘zgartiradilar. Ular faqat o‘z mafkuralarini qo‘llab-quvvatlaydigan qismga e’tibor berib, Islomning rahm-shafqat va adolat tomonlarini e’tiborsiz qoldiradilar.

6. Takfirning ko‘lami

Qadimgi Xavorijlar asosan diniy masalalarda aniq qarama-qarshilik bo‘lgan shaxslarni takfir qilishgan. Ammo zamonaviy Xavorijlar musulmonlar va musulmon bo‘lmaganlarni keng ko‘lamda dushman deb biladilar va faqat o‘z tarafdorlarini “haqiqiy musulmon” deb hisoblaydilar. Ular hatto o‘zlari kabi ekstremistik bo‘lmagan guruhlarga ham hujum qiladilar.

7. Targ‘ibot usullari

Qadimgi Xavorijlarning targ‘ibotlari cheklangan edi. Ular o‘z g‘oyalarini asosan jamoat yig‘ilishlarida yoki xutbalarda yoyishgan.

Zamonaviy Xavorijlar esa internet, ijtimoiy tarmoqlar va turli xil targ‘ibot vositalaridan foydalanib, o‘z mafkuralarini global miqyosda tarqatishga harakat qiladilar. Ular jamoatchilik fikrini nazorat qilish orqali ko‘proq odamlarni o‘z guruhlariga jalb qilishga intiladilar.

Xulosa:

Qadimgi va zamonaviy Xavorijlar o‘zlarining asosiy fikrlarida ekstremist bo‘lsalar-da, zamonaviy xorijiylar texnologiyalar, keng targ‘ibot va global aloqalardan foydalangan holda o‘z faoliyatlarini kengaytirib, qadimgi Xavorijlarga nisbatan ko‘proq tahdid tug‘dirmoqdalar.