Hasan Mujohid
Islomdan avval arablar orasida ko’plab dinlar mavjud edi. Ba’zilar har narsaning o‘z tabiati bor deb ishonib, Alloh taologa hech qanday ta’sir bermaganlar (na’uzu billah). Ba’zilar esa Allohga yaqinlashish niyatida butlarga sig’inardilar; Saqif qabilasi Toifda Lot butiga, Quraysh esa Makkada Uzzo butiga sig’inar edilar. Ovs va Xazraj qabilalari Madina munavvara shahrida Manot butiga ibodat qilar edilar.
Odamlar butlar nomiga qurbon qilingan, otalarining xotinlarini ularning o’g’illari meros qilib olar edilar, va opa-singillariga uylanishni joiz deb bilardilar. Nikoh va ayollarga oid cheklovlar yo’q edi, zino va sharob ichish keng tarqalgan edi. Behayolik va so’kinish shu qadar keng tarqalgan ediki, mashhur shoir va shahzoda Imru’l Qays o’zining amakivachchasi bilan zinokorlik qilganini shodlik va zavq bilan she’rida tasvirlab, Ka’ba eshigiga ilib qo’ygan edi. Sehrgarlik ham rivojlangan bo’lib, ko’plab sehrgarlar shayton bilan do’stlik qilish uchun mashq va riyozat qilishar edi.
Yomon irimlar:
Jahiliyat davrida arablar ko’plab narsalarni yomon irim deb bilganlar, qarg’ani ayriliq va ajralish omili deb bilganlar, tilsiz odamni juda yomon ko’rganlar va uning ovozi o’lim va halokatni olib keladi deb ishonishgan. Shuningdek, aks urishni yomon alomat deb bilganlar.
Urush va yomonlik:
Jahiliyat davrida arablar orasida kichik so’zlar tufayli urushlar sodir bo’lgan va urush boshlanganda u uzoq davom etardi. Agar urushlar sabablarini izlaydigan bo’lsak, hech bir urush muhim va asosli sabab bilan boshlangan emas. Urushlardan hech qanday millat va mamlakat muhim yutuqlar olmagan, faqat vayronagarchilik va halokatdan boshqa narsa yo’q edi. Urushga bo’lgan muhabbat juda kuchli bo’lgan va urush san’atida mohir odam qadrlangan. Shuning uchun arab tilida ot va qilichning mingdan ortiq nomlari bor.
Noto’g’ri sevgi va muhabbat:
Jahiliyat davrida arablar ayollarning hijobiga e’tibor bermaganlar va ayollar begona erkaklar oldida erkin yurishgan. Shuning uchun ayollar va erkaklar orasida noqonuniy sevgi va muhabbat ko’p edi. Hech kim sevgi qilmagan odam ko’rilmagan. Ayol bilan sevgi shu qadar faxr bo’lgan ediki, ba’zi qabilalar sevgi bilan mashhur bo’lgan, masalan, Bani Uzra qabilasi.
Qizlarni tiriklayin ko‘mish:
Quraysh va Bani Tamim qabilalarida qizlarni tiriklayin ko’mish keng tarqalgan edi. Ular bu ishni o’zlari uchun sharaf deb bilishgan. Qizlarni tiriklayin ko’mishdagi shafqatsizlik shunchalik kuchli ediki, qizlar besh yoki olti yoshga to’lganida, unga chiroyli kiyimlar kiyib, bahona qilib uydan chiqarishar edi. Zolim otasi unga oldindan chuqur tayyorlab, qizini orqasidan chuqurga tashlardi. Qiz yig’lab, otasidan yordam so’rardi, ammo zolim otasi uning ustiga tuproq tashlab, chuqurni tekislar edi. Keyin qishloqqa qaytib kelardi. Bu amal ba’zi arab qabilalarida kamroq, ba’zilarida esa ko’proq tarqalgan edi.
Talonchilik va hiyla-nayrang:
Islomdan oldin shahar aholisi bir tomondan qo’shnilarining huquqlariga hurmat ko’rsatgan bo’lsa, boshqa tomondan, hiyla-nayrang ham mavjud edi. Sahrolarda ko‘chmanchi bo‘lib yashagan odamlar esa hiyla-nayrang va odam azoblashda peshqadam va mohir edilar. Agar biror kishini yolg’iz ko’rsalar, darhol uning mol-mulkini olib, uni qul qilib sotib yuborardilar. Safardagi odamlarning molini talon-taroj qilish uchun sahrolardagi quduqlarni yashirib qo‘yardilar, shunda sayohatchilar suv yo‘qligidan o‘lib ketar va ularning buyumlarini bu o‘g‘rilar talon-taroj qilardilar. Ba’zilar talonchilik va odamlarni aldayotganlikda o’qitilgan va shuhrat qozonganlar. Shu darajaga yetgan ediki, ular “arabning uyatsizlar uyi” degan nomni olgan edilar.
Jahiliyat davri:
Kimdir vafot etganda, tuyasini qabri yoniga bog’lab qo’yishar, ko’zlarini yoki boshini ko’ksiga bog’lab qo’yishar va uni bu azobli holatda o’lishi uchun qoldirar edilar. Ular qiyomat kuni bu odam o’sha tuyasiga minib ketadi deb ishonar edilar. Ular, shuningdek, kimdir shaharga kirganida, qayta kasal bo’lish xavfi mavjud bo’lsa, bu odam shahar darvozasida turib, eshakdek ovoz chiqarishi kerak, shunda vabodan qutuladi deb ishonar edilar. Kimning tuyasi mingdan oshib ketsa, ularning ko’zini chiqarar va ularni boshqa tuyalardan saqlab qolish uchun ozod qilardi. Agar tuya qashshoq bo’lib qolsa, kasal tuyaga emas, sog’lom tuyaga tamg’a bosardilar, chunki sog’lom tuya tufayli kasal tuya ham tuzaladi deb ishonishgan. Agar ho’kiz suv ichmasa, ular barcha ho’kizlarni urib, jinlar ho’kizlarga minib suv ichishiga to’sqinlik qilyapti deb ishonishgan.
Kimdir safarga ketganda, yupqa tayoqni “artim” deb atab, uni bog’lar edi. Agar u qaytib kelgach, bog’liq holda turgan bo’lsa, xotini pok deb hisoblanar edi. Agar bog’och ochilgan bo’lsa, uning xotini eri yo’qligida boshqa erkak bilan zino qilgan deb ishonishardi.
Uch o’qni bir cho’qqidan tashlardilar va bir o’q ustiga “Yo’q”, ikkinchisiga “Ha” deb yozardilar. Agar biror ish qilishni xohlasalar, qo‘llarini unga tashlardilar. Agar “Ha” deb yozilgan o’q chiqsa, o‘sha ishni ijobiy deb bilib, uni bajarardilar, lekin agar “Yo‘q” deb yozilgan o‘q chiqsa, u ishni manfiy deb bilib, undan voz kechardilar. Ular, shuningdek, agar o’likning qasosi olinmasa, “Hama” deb nomlangan qush o’likning bosh suyagidan chiqib, qasos olmaguncha aylanib yurib, “menga suv bering, suv bering” deb baqiradi deb ishonishgan. Ularning e’tiqodiga ko’ra, har bir odamning qornida ilon yashaydi, bu ilon och qolganda orqadan odamni yeya boshlaydi. Shuningdek, ayolning farzandi o‘lsa, bu ayol o‘lgan kishining jasadi ustiga bir necha bor o‘zini tashlasa, uning boshqa farzandlari o‘lmaydi deb ishonishgan.
Odamlar jaholatga botgan va har tomondan fitna va buzuqliklarning bozori qizigan bir paytda; bunday vaqtda hammalari kimningdir paydo bo‘lishini kutishgan. Hatto osmon yulduzlari ham bu kunni intiqib kutgan edilar. Osmon kunduzi va tuni ushbu ilohiy tongni intizorlik bilan kutgan edi. Qazo va qadar xizmatchilarining go’zal majlislari, quyosh va oyning porlashi, bulutlar va shamolning esishi, Ibrohim alayhissalomning tavhidi, Yusuf alayhissalomning go’zalligi, Muso alayhissalom va Iso alayhissalomning mo’jizalari; Bularning barchasi ushbu qimmatli
Ha! O‘sha kun edi, Kisroning saroyi jim bo‘ldi, Forsning olovi o‘chdi, ajamlarning sha’ni, Rim imperiyasining shavkati va Xitoyning eng baland saroyi qulab tushdi, zalolat olovi so‘ndi, butxonalardan chang chiqdi, yahudiyatning kuchi sindi, xazon bo‘lgan nasroniyatning barglari to‘kildi, tavhid minorasi porladi, hidoyat quyoshi o‘z nurlarini har tarafga yoydi va yorqin nur insoniy axloqning ko‘zgusida, ya’ni Abdullohning yetimi, Omina onaning yurak parchasi, haramning shohi, arablarning hukmdori va ikki dunyoning sardori dushanba kuni (Rabi’ul-avval oyining to‘qqizinchi yoki o‘n ikkinchi kuni) dunyoga keldi.
E’tibor bering!
Shuni aytish kerakki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning muborak tug‘ilishlari barcha insonlar uchun ulkan ne’mat va barcha yomonliklarning oxiri bo‘ldi. Bu ulkan ne’mat uchun hamma bizga shukr qilish vojibdir, va bu sadaqa, xayriya, majlislar va yig‘ilishlar ne’matning shukri emas, balki bu ne’matning haqiqiy shukri, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning to‘liq izidan borishdir. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam keltirgan din bugungi kunda g‘arib holga tushdi va har tomondan unga hujumlar qilinmoqda. Unga xizmat qilish, uni tarqatish va targ‘ib qilish kerak, undan himoya qilinishi lozim va johiliyat davrida bo‘lgan bid’atlar va munkarotlar bugungi kunda ham paydo bo‘lib, yana o‘sishda davom etmoqda, ular bilan kurashish kerak, toki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam zamonida bo‘lgani kabi dunyo ustiga hukumat yana nur sochsin va payg‘ambarlik davri yana bir bor takrorlansin. Tamom.
