Abu Rayan Hamidiy
Asirlar uchun fidya olinishi
Madinaga qaytgach, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam sahobalari bilan maslahatlashdilar: asirlar bilan nima qilish kerak?
Abu Bakr roziyallohu anhu dedi: ulardan fidya olaylik, ular bizning qarindoshlarimiz va yaqinlarimiz. Agar fidya bersalar, balki Islom nuri qalblariga kirib borar, va bundan tashqari, bu ish bizning moliyaviy jihatdan kuchayishimizga ham sabab bo‘ladi.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Umar ibn Xattobning fikrini ham so‘radilar. U dedi: ularni o‘ldirish kerak; har bir sahoba o‘z qarindosh asirini olib bo‘ynini ursin, toki mushriklar bizning qalblarimizda ularga nisbatan hech qanday rahm-shafqat yo‘qligini bilsinlar.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Abu Bakrning fikrini qabul qildilar va asirlarni fidya evaziga ozod qildilar. Albatta bu qaror hamma uchun bir xil bo‘lmadi; moliyaviy imkoniyati yo‘qlarga fidyasiz ozodlik berildi. Yozuvni bilganlar esa o‘n nafar musulmon bolaga yozishni o‘rgatish sharti bilan ozod qilindilar. Zayd ibn Sobit — keyinchalik vahiy kotibi bo‘lgan sahoba — yozishni aynan shu paytda o‘rgandi.
Umar roziyallohu anhu aytadi: tongda kelib qarasam, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam va Abu Bakr roziyallohu anhu ikkovlari yig‘layotgan ekanlar. Chunki fidya qabul qilingani uchun Alloh taolo quyidagi tanbeh oyatlarini nozil qilgan edi:
“مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ”
Ma’nosi: “Biror payg‘ambarga yer yuzida dushman ustidan g‘alaba qilmaguncha asir olish joiz emas. Siz (fidya bilan) dunyo matosini xohlaysiz, Alloh esa (siz uchun) oxiratni istaydi. Alloh qudratlidir, hikmat egasidir.”
G‘olib lashkar Madinaga yetib kelgach, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam asirlarni sahobalar orasida taqsim qildilar, ularga dedilar:
“Asirlarga yaxshi muomala qilinglar.”
Qiziq tomoni shundaki, bu lashkar g‘animatni ko‘zlamagan edi. G‘olib lashkarning odati shuki, mag‘lub dushmanni o‘ldiradi yoki kechirish — eng yuksak ehson sanaladi. Ammo sahobalar — Rasulullohning tavsiyalariga amal qilib — avval o‘z asirlariga ovqat berishar, agar biror narsa ortsa o‘zlari va oilalari yeyishar, qolmasa xurmo bilan kun o‘tkazar edilar.
Abdulaziz ibn Umayr — Mus’ab ibn Umayrning ukasi — deydi: men ansorlardan biri bilan edim. Ular har tong va kechqurun biroz non pishirib menga berishardi, o‘zlari xurmo bilan kun o‘tkazishardi. Men ularni ovqatni o‘zlari yeb qo‘yishlarini so‘rardim, ular esa: “Rasululloh sizlar haqida bizga shunday vasiyat qilganlar,” derdilar.
Bu fidoiylik va ehsonga tayangan yo‘l edi — aynan shuning uchun ular dunyoga hukmron bo‘ldilar, hatto Rim va Forsning ulug‘ imperiyalari ham bu dervishlar qarshisida bardosh bera olmadilar.
Badr jangidagi asirlar orasida Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning kuyovi — Abu al-Os ibn Rabi’ ham bor edi. U Zaynab roziyallohu anho — Payg‘ambarimizning qizi — bilan turmush qurgan edi. Fidya yuborish chog‘ida Zaynab roziyallohu anho onasi Xadicha roziyallohu anhoning to‘yda bergan marjon taqinchoqini fidya sifatida yubordi. Rasululloh sahobalar bilan maslahat qilib, marjonni qaytarib berdilar va Abu al-Osni ozod qildilar, biroq shart qo‘ydilarki, Zaynabning Madinaga hijratiga to‘sqinlik qilmasin. Abu al-Os keyinchalik musulmon bo‘ldi.
Fidyasiz ozod qilingan kishilar orasida Abu al-Os, Muttalib ibn Hantab, Sayfi ibn Abi Rifaa va Abu Azza Amr ibn Abdulla bor edi.
Abu Azza — bir necha qiz farzandi bor bo‘lgan va holsiz kishi edi. O‘z holatini Rasulullohga bayon qilganida, u fidyasiz ozod qilindi. Shundan keyin u doimo Rasulullohni madh etuvchi she’rlar bitdi va u zotning rahm-shafqatini e’tirof etdi.
Umayr ibn Vahbning o‘g‘li ham Badr asirlari orasida edi. Umayr o‘zi esa Payg‘ambarni o‘ldirish niyati bilan Madinaga kelgan edi. Ammo Umar roziyallohu anhu uni shubha ostida olib, Rasulullohga topshirdi. Rasululloh undan nega kelganini so‘radilar, u esa o‘g‘lini ozod qilish uchun deb javob berdi. Ammo Rasululloh dedilar: “Sen va Safvon Ka’ba yonida o‘tirib nima dedingiz?”
Bu so‘zni eshitib, Umayr darhol musulmon bo‘ldi va dedi:
أشهد أن لا إله إلا الله و أشهد أن محمداً عبده و رسوله
Umayr va Safvon bu fitnani Ka’ba yonida rejalashtirgan edilar. Safvon uning oilasi uchun kafolat bergan, Umayr esa Rasulullohni o‘ldirish uchun yo‘lga chiqqan edi. Ammo u bilmas edi — zulmatdan nur sari kirib borishini.
