Abu Rayan Hamidiy
Farishtalarning nozil bo‘lishidagi hikmat:
Ba’zilar quyidagicha savol berishlari mumkin: nega ulug‘ Alloh mo‘minlarga yordam berishda farishtalarni vosita qildi, holbuki U zot musulmonlarning oz sonli guruhini ham farishtalarsiz kofirlarning katta lashkariga g‘alaba qildira olardi?
Bunga javob shuki: farishtalarning nozil bo‘lishi musulmonlarning qalbiga taskin va xotirjamlik bag‘ishlash uchun edi. Asl hikmat shunda ediki, musulmonlar farishtalarni ko‘rib, qalblari tinchlanadi, chunki inson odatda voqealarning tashqi ko‘rinishiga qaraydi; agar tashqi kuchli bo‘lsa, qalb ham xotirjam bo‘ladi va jasorat bilan dushmanga qarshi chiqadi. Sahobalar to‘liq darajada qo‘rquvdan holi bo‘lmagan bo‘lsalar-da, bu insoniy fitrat talabi edi. Faqat payg‘ambarlar butunlay insoniy tabiatdan yuksalib, malakutga bog‘lana oladilar.
Bu hikmatni Alloh taolo quyidagi oyatda bayon qilgan:
“وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرَى لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُمْ بِهِ ۗ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِندِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ”
(Oli Imron: 126)
Ma’nosi: Alloh buni sizlar uchun faqatgina bir xushxabar qildi va qalblaringiz shu bilan taskin topsin deb yubordi. G‘alaba esa faqat Allohning, qudratli va hikmat egasi bo‘lgan Zotning huzuridan keladi.
Bu oyatdan mo‘minlar uchun muhim saboq olinadi: vosita va sabablarni ishlatish kerak, lekin ularga to‘liq suyanmaslik lozim. Haqiqiy nusrat manbai bu faqatgina Alloh taolodir. Shu sababli, vositalarni butunlay tashlab faqat Allohga tavakkul qilish ham noto‘g‘ridir (bunga “zahiri tavakkul” deyiladi, haqiqiy tavakkul emas) va faqat vositalarga suyanib Allohning ma’naviy yordamini unutish ham xato yo‘ldir.
Bugungi zamonda bu ikki tushuncha o‘rtasidagi tafovutni anglash nihoyatda muhim, deb hisoblayman: ba’zilar “tavakkul” bahonasida dangasalikka berilib, dushmanga qarshi tayyorgarlikni unutadilar. Boshqalar esa moddiy sabablar bilan shu qadar band bo‘lib qoladilarki, Allohning ruhiy yordamini esdan chiqaradilar. Ammo o‘rtacha yo‘l tutgan, bu ikki yo‘l orasida muvozanat saqlagan kishilar muvaffaqiyat topadilar.
Ba’zilar oyatlarga tayanib, farishtalarning nozil bo‘lishini faqat ruhiy qo‘llab-quvvatlash deb talqin qiladilar va ular jismonan tushmagan, balki Alloh mo‘minlarga ruhiy kuch bergan, bu esa farishtalar nomidan aytilgan, deydilar. Ammo bu fikr to‘g‘ri emas, chunki oyatlarda farishtalarning aniq soni zikr qilingan (masalan, uch ming yoki besh ming) va hadislarda ham Jabroil alayhissalomning ishtiroki ochiq aytilgan. Bu esa ularning haqiqiy nozil bo‘lganini ko‘rsatadi.
Farishtalarning nozil bo‘lishidagi yana bir hikmat — bu kofirlarning qalbiga qo‘rquv solish edi. Kofirlar musulmonlar safida o‘zlari tanimagan chehralarni ko‘rib, ularga qarshi jang qilayotganlarini sezishganida dahshatga tushishdi va shu qo‘rquv ularning mag‘lubiyatiga sabab bo‘ldi.
Ilmiy eslatma:
Alloh taolo uch xil oyatda farishtalarning nozil bo‘lishiga ishora qilgan:
Oli Imron surasida ikkita oyat bor, unda uch ming va besh ming farishtaning tushganligi haqida gap boradi.
Anfol surasida esa mingta farishta haqida zikr qilinadi.
Mufassirlarning umumiy xulosasiga ko‘ra, Alloh avval mingta farishta bilan yordam bergan, keyin ularni uch mingga yetkazgan, so‘ngra besh minggacha ko‘paytirgan. Bu quyidagi oyat bilan tasdiqlanadi:
“إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ“
(Anfol: 9)
Ma’nosi: Eslang, sizlar Parvardigoringizdan yordam so‘raganingizda, U sizlarga javoban dedi: Men sizlarga bir ming farishta bilan, ketma-ket (yordamchi) tarzda yordam beraman.
Bu yerda “murdifīn” so‘zi shuni bildiradiki, avval mingta farishta tushgan, so‘ng yana mingta, shunday qilib ularning soni bosqichma-bosqich besh minggacha yetgan.
