Harit Obida

«Usmoniylar davlatining siyosiy tarixi» kitobida Usmon o’g’liga shunday vasiyat qiladi:

“Ey o’g’lim! Islomni tarqatish, odamlarni diniga chaqirish va musulmonlarning moli, sha’ni va obro’sini saqlash sening zimmandadir va sen Allohning huzurida javobgarmisan.”

«Usmonning ofati» kitobida ham shu vasiyat biroz o’zgartirilgan holda hikoya qilingan; Usmon o’g’li Orxoniga vasiyat qilarkan, shunday deydi:

“O’g’lim! Men Rabbimga yo’l olyapman, sen bilan faxrlanaman, chunki sen xalq bilan adolatli bo’lib, Alloh yo’lida Islomni tarqatish uchun jihod qilasan. O’g’lim! Ulamolarga e’tibor ber, ularni hurmat qil, ularning maslahatlariga amal qil, chunki ular yaxshilik va yaxshi ishlarni buyuradilar.”

“O’g’lim! Allohni g’azablantiradigan ishni qilma, agar biror muammo yuzaga kelsa, ulamolardan so’rang, biz mol va jonimizni izlamaymiz.”

Bu vasiyat keyinchalik amalga oshdi; ular ilmiy, ta’limiy, harbiy va ma’muriy markazlarda ulama hurmatiga va Alloh yo’lida jihod qilishga e’tibor berib, Islom madaniyati va madaniyatini eng uzoq hududlarga tarqatdilar.

Bu vasiyat Usmoniylar tomonidan ularning kuch-qudratlari eng yuqori cho’qqisiga yetguncha amalga oshirildi va ulkan shon-sharafga erishdilar. Usmon I vafot etganida, Usmoniylar imperiyasining hududi 160,000 kvadrat kilometrga yetgan edi. U o’z imperiyasi uchun Marmara dengizigacha bo’lgan yo’llarni qurdi va Bu bizans imperiyasiga katta ahamiyatga ega bo’lgan Iznik va Bursa shaharlarini zabt etdi.

Sulton Orxon bin Usmon:

Usmon vafotidan so’ng, uning o’g’li Orxon uning vorisi bo’lib, hukumat va zabt etishlar borasida otasining yo’lini davom ettirdi. 727 hijriy yilda (1327 milod) Niqomidiya shahrini zabt etdi. Bu shahar Kichik Osiyoning g’arbida va Istanbulga yaqin joyda joylashgan bo’lib, hozirda Izmit deb ataladi. Orxon bu yerda birinchi universitetni tashkil etdi va Dawud Qaysiriyyni uning boshlig’i qilib tayinladi. Dawud Qaysiriy ilmiy olimlar orasida katta obro’ga ega bo’lib, Misrda barcha ilm-fanlarni o’rganib chiqqan edi. Orxon o’z davrining ehtiyojlarini hisobga olib, maxsus va tartibli armiyani tashkil etdi.

Sulton Orxon, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning Konstantinopolni zabt qilish haqidagi bashoratini amalga oshirishni istadi.

U Konstantinopolni sharqdan va g’arbdan to’sib olish uchun zarur bo’lgan xaritani tuzdi. Bu reani amalga oshirish uchun Orxon o’g’li va vali bo’lgan Suliymanni yuborib, Nil daryosi bo’ylab ba’zi g’arbiy hududlarni zabt etishini aytdi.

758 hijriy yilda, Suliyman qorong’u tunlarda ellik nafar otliq bilan Dardanel bo’g’ozidan o’tib, g’arbiy sohillarga yetib bordi va Rimning zanjirli kemalarini ham qo’lga kiritdi. Bu imperiyaning birinchi zabt etish bosqichi edi. Sharqiy sohillarga yetganidan so’ng, Suliyman o’z qo’shiniga kemalar bilan Yevropa sohillariga borishni buyurdi. Muslimlar Yevropa sohillariga etib borishganida, Gallipoli qal’asi (Turk: Gelibolu) portini egallashdi, bu yerda Janna, Apsala va Rudesto qal’alari joylashgan edi.

Barcha bu qal’alar Dardanel bo’g’ozida joylashgan bo’lib, janubdan shimolga qarab cho’zilgan edi. Shunday qilib, sulton katta ishni amalga oshirdi, bu ish Konstantinopolni zabt etishga harakat qilganlarga foyda keltirdi.

Yangi armiyani tashkil etish:

Sulton Orxonning hayotidagi eng katta yutug’i Islom armiyasini tashkil etish va maxsus harbiy tizim yaratish edi. Bu armiya ko’plab guruhlarga bo’lingan bo’lib, har bir guruhda o’n, yuz yoki ming askar bor edi. Nashrlarning beshdan bir qismi armiyaga ajratilgan edi. Bu tartibli va maxsus armiyadir. Oldinlari odamlar xohishiga ko’ra yig’ilishar va tartibli armiyalar yo’q edi. Orxon maxsus harbiy mashg’ulotlar uchun joylar tashkil etdi va bu yerda armiya maxsus tayyorgarlikdan o’tardi.

U boshqa bir armiyani ham tashkil etdi, bu armiyaga turk tilida “Yangi askarlar” (Yenicheri) deb atalardi. Bu armiyada u yangi musulmonlarni qo’shdi, ular imperiyaning chegaralari kengaygan sayin unga qo’shildilar. Ko’plab musulmonlar tomonidan zabt etilgan hududlarda Islomni qabul qilganlar va keng musulmon dunyosining katta qismini ijtimoiy jihatdan rivojlantirdilar. Orxon ularni armiyaga qo’shilishga va Islomni tarqatishda yordam berishga taklif qildi.

Islom tarqalishi bilan yangi musulmonlarga ta’lim berilgan. Ularning ilmiy va harbiy tayyorgarligi tugagach, ular jihod markazlariga yuborilgan. Ulamolar va fuqaholar Orxonga yordam berib, ularning qalbida jihod ishtiyoqi, dinni saqlash, zabt etishlarga qiziqish va Alloh yo’lida jihod qilishni o’rgatishga harakat qilardilar. Shu sababli, ular jang maydoniga chiqishganida, ularning shiori shunday bo’lar edi: “Yohud G’azi, yohud shahid.