Horit Obaida

Badriddin sulton G‘oziy Khudovandgarning (Murad I) davrida tug‘ilgan. U bolaligida otasi qo‘lida hisob ilmi va boshqa kasb-hunar bilimlarini o‘rgandi, Qur’oni karimni yod oldi, so‘ngra mashhur olim Mavlono Shohidiy huzurida boshlang‘ich kitoblarni o‘rgandi.

U sarf va nahv (arab tili grammatikasi)ga oid bir necha kitoblarni Mavlono Yusufdan o‘rgandi, so‘ngra Misrga yo‘l oldi va Qohirada Sayyid Sharif Jurjoniy hamda Mavlono Muborakshoh Mantiqiy maktablarida aqliy fanlarni tahsil qildi. Keyin Muborakshoh bilan birga Makka Muazzamaga hajga bordi va u yerda Shayx Zayla’iyga shogird bo‘ldi. So‘ng yana Qohiraga qaytib, Sayyid Jurjoniy huzurida Shayx Akmaliddin (Bayburiy)dan bahramand bo‘ldi.

Shayx Akmal Misr Mamluk sultoni Faraj ibn Barquqning ustozidir. Badriddin zohiriy (tashqi) tahsilini yakunlagach, tasavvufga qiziqib qoldi. Shu sababli Misrning o‘sha davrdagi eng buyuk ruhiy shaxsiyatlaridan biri bo‘lgan Sa’id Akhlotiyga bordi va undan bay’at oldi. Shayx Akhlotiy uni Tabrizga yubordi, toki u odamlarni “Alloh-Alloh” zikriga va unga amal qilishga o‘rgatsin.

Aytishlaricha, Temur Tabrizga kelganida Badriddinga katta hurmat ko‘rsatgan va unga ko‘p mol-mulk hadya qilgan. Ammo u bu mol-dunyolarning barchasini tark etib, Badlisga ketgan, keyin yana Misrga safar qilgan. So‘ng Halab va Quniya orqali “Rum Bushnor” (Tibrah)ga yetib borgan. U yerda Saqiz oroli boshlig‘i – dindor nasroniy – tomonidan taklif etilgan.

Badriddin bu taklif asosida Saqizga bordi va o‘sha nasroniy amir uning qo‘lida musulmon bo‘ldi. Keyinchalik Muso ibn Sulton hokimiyatga kelganida, Badriddinni qozilik mansabiga tayin qildi. Ammo Muso akasi Muhammad tomonidan o‘ldirilgach, Badriddin oilasi bilan birga hibsga olinib, Ozniqqa (Iznik) jo‘natildi.

Iznik – Turkiyadagi bir shahardir. Badriddin u yerda odamlarni o‘zining buzuq va zalolatdagi mazhabiga chaqirdi. U odamlarni din, mol-mulk va boylikda tenglikka chorlar, musulmon va g‘ayrimusulmon aqidalari o‘rtasida hech qanday farq qo‘ymasdi. U shunday derdi: “Barcha insonlar, din va aqidasidan qat’i nazar, birodardirlar.”

Bu yahudiy masonlarining chaqirig‘i – ya’ni dinlarni birlashtirish chaqirig‘i edi. Bu da’vat nodonlar, johillar va zamona taqlidchilari tomonidan osonlik bilan qabul qilindi va Badriddinning tarafdorlari ko‘paydi. Badriddin yo‘lini targ‘ib qiluvchilar orasida “Pir Qulija Mustafo” nomli mashhur bir shaxs bor edi. Shuningdek, aslzodasi yahudiy bo‘lgan “Tura Kamol” ismli yana bir kishi ham shu yo‘lda mashhur bo‘ldi.

Yahudiylar Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam davridan to hozirgacha musulmonlarga qarshi bahona izlab kelganlar. Har holda, bu botil “dinlar birligi” mazhabi keng yoyildi va ko‘plab izdoshlar topdi. Nihoyat bu yo‘lning xatarlari haqida xabar Sulton Muhammad Chalabiyga yetdi. Sulton Badriddinga qarshi katta lashkar yubordi. Ammo afsuski, bu lashkarning qo‘mondoni Sulton Muhammad tomonidan yuborilgan Sismon Pir Qulija tomonidan o‘ldirildi va lashkar mag‘lub bo‘ldi.

Shundan so‘ng sulton o‘zining maxsus vaziri Boyazid Poshoni boshqa bir lashkar bilan yubordi. U “Qarabo‘rno” mintaqasida Pir Qulijaga ustun kelib, unga urush hukmini tatbiq qildi.