Rashed Shafiq

Xavorijlar Siffin jangidan keyin qanday chiqish qildilar?

Hazrati Usmon roziyallohu anh shahid qilinganidan keyin odamlar Hazrati Ali roziyallohu anh bilan bay’at qildilar. Shunda Shom noibi bo‘lgan Muoviya ibn Abu Sufyon Hazrati Usmon roziyallohu anhning qotillarini topshirishni talab qilib, qotillar jazolanmaguncha Hazrati Ali roziyallohu anhga bay’at qilishdan bosh tortdi.

Hazrati Ali roziyallohu anh avvalo barcha shaharlarni o‘z boshqaruviga kiritishni xohladi. Chunki Hazrati Usmon roziyallohu anh shahid qilingandan keyin fitnalar keng tarqalgan edi. Qotillar oddiy odamlar orasida yashiringan, ularni aniqlash qiyin edi. Qotillarni aniqlab, shariy dalillarga asoslangan qasos hukmini chiqarish uchun vaqt kerak edi. Lekin Muoviya roziyallohu anh vaqt berishga tayyor emas edi. Chunki vaqt o‘tishi bilan qotillar tarqalib ketishidan va jazodan qutulishidan xavotirda edi.

Ikkala tomon o‘z pozitsiyalarini oqlovchi sabablarga ega edi. Oxir-oqibat, ikkala guruh Siffin maydonida bir-biri bilan jang qilishdi. Hazrati Ali roziyallohu anh Iroq qo‘shiniga, Muoviya roziyallohu anh esa Shom qo‘shiniga boshchilik qildi.

Jang davomida Muoviya roziyallohu anh qo‘shini mag‘lubiyatga uchrashi va Hazrati Ali roziyallohu anhning g‘alaba qozonish ehtimoli oshgani ko‘ringanida, Muoviya roziyallohu anh Amr ibn Os roziyallohu anh bilan maslahatlashdi. Qanday qilib bu vaziyatdan qutulish mumkinligini so‘radi. Amr ibn Os roziyallohu anh Qur’onlarni nayzalar ustiga ko‘tarib, Iroq qo‘shinidan Qur’on hukmiga rozi bo‘lishni so‘rashni taklif qildi.

Mas’udiy rivoyatiga ko‘ra, shu paytda Shom qo‘shini 500 ta Qur’onni yuqoriga ko‘tarib, Iroq qo‘shinidan Qur’on hukmiga muvofiq harakat qilishni so‘radi.

Hazrati Ali roziyallohu anh boshidan bu masalada juda ehtiyotkor va qat’iy edi. U bu talabning maqsadi uning qo‘shini orasida nizolar keltirib chiqarish va Muoviya roziyallohu anh qo‘shiniga kuch yig‘ish uchun vaqt berish ekanligiga ishongan edi. Hazrati Ali roziyallohu anh bu talabni qabul qilish oqibatlari haqida o‘z tarafdorlarini ogohlantirdi. Ammo uning qo‘shinida jangni to‘xtatishni xohlagan bir guruh bor edi va ular Hazrati Ali roziyallohu anhdan hakamlikni qabul qilishni talab qildilar.

Bu guruh “xavorijlar” nomi bilan tanildi va keyinchalik Hazrati Ali roziyallohu anhga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tardi. Ular Hazrati Ali roziyallohu anhni “mo‘minlar amiri” deb atash o‘rniga, uni faqat “Ali” deb chaqira boshladilar va: “Ey Ali! Allohning kitobiga da’vatni qabul qil, aks holda senga Usmonga qilganimizni qilamiz”, dedilar.

Bu guruh Hazrati Ali roziyallohu anhni juda keskin tilda qo‘rqitdi va uni hakamlikni qabul qilishga majbur qildi. Ular bu ish din tomonidan talab etilayotganiga ishonishdi va Qur’oni Karimdagi quyidagi oyatni dalil sifatida keltirishdi:

( أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يُدْعَوْنَ إِلَىٰ كِتَابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلَّىٰ فَرِيقٌ مِّنْهُمْ وَهُم مُّعْرِضُونَ )

“Kitobdan bir ulush berilgan kimsalarni ko‘rmadingmi, ular Allohning kitobi (Qur’on)ga, ularning o‘rtasida hukm chiqarishga chaqirilsalar, ularning bir guruhi yuz o‘giradi va ular e’tiborsizlik qiluvchilardir”. (Oli Imron, 23)

Shunday qilib, ushbu guruhning talabi hakamlik boshlanishiga olib keldi. Ammo aynan shu guruh keyinchalik “xavorijlar” deb tanilib, Hazrati Ali roziyallohu anhga qarshi chiqib, isyon qildilar.