Horis Ubayda

Orxan yangi lashkar tuzganidan keyin Orxan bu yangi lashkarni tuzib bo’lgach, darhol taqvodor, iymonli va rabboniy bir diniy olim huzuriga bordi. U olimdan duoi xayr so‘radi. Bu olim Hoji A’lo Bekto‘sh edi. U Orxan bilan uchrashganidan juda xursand bo‘ldi va qo‘lini bir askarning boshiga qo‘yib duo qildi:

“Ey Robbim! Ularni aziz qil, nayza va qilichlariga o’tkirlik baxsh et. Ular Sen uchun maydonga kirgan joyda ularni g‘olib et!”

Keyin bu olim Orxanga yuzlanib so‘radi:

“Bu lashkarga nom berganmisiz?”

Orxan javob berdi:

“Bu haqda o‘ylab ko‘rmaganman.”

Olim dedi: “Bu lashkar “Yangi cheri” deb atalsin, bu “yangi qo‘shin” degan ma’noni anglatadi.” Bu yangi lashkarning bayrog‘i qizil matodan iborat bo‘lib, unda oy shakli aks etgan edi. Oy ostida nayza va qilich tasviri bor edi. Uning nomi “Zulfiqor” deb qo‘yildi. Bu nom hazrati Ali raziyallohu anhu qilichi nomidan olingan edi. Orxanning ukasi Aloviddin tafakkurli inson bo‘lib, shariat va ilmlar bo‘yicha katta bilimga ega edi. U zohidlik, taqvo va tasavvuf bilan mashhur edi. Vizantiyaliklar bilan to‘qnashuvlar kengaygan sari va jihodiy mas’uliyatlar ortgan sari u yangi qo‘shinga ko‘proq askarlarni qo‘shdi. Sulton islomni qabul qilgan turklar va vizantiyalik yigitlarni tanlab oldi va ularni yangi qo‘shinga qo‘shdi. Ular islomiy jihod asoslari bo‘yicha o‘qitildi. Shunday qilib, yangi qo‘shindagi mujohidlar soni 1000 kishiga yetdi. Orxan va Aloviddin yangi lashkar tuzish maqsadida kelishib oldilar. Ularning asosiy maqsadi Vizantiya imperiyasiga qarshi jihodiy front(jamoat)ni mustahkamlash va islom dinini o‘z nazorati ostidagi hududlarda yoyish edi. Yangi musulmonlar islomni targ‘ib qilish uchun ishlatilardi. Ular jihodiy ta’lim olib, islom madaniyati va Alloh yo‘lida kurashishga bo‘lgan ishtiyoq bilan tarbiyalanardilar. Xulosa qilib aytganda, Sulton Orxan hech qachon birorta nasroniy bolasini oilasidan ajratmagan va uni majburan islomga kiritmagan. Broklemann va Gibonsning iddaolari yolg‘on va asossiz tuhmatlardan boshqa narsa emas. Bizning tariximiz bunday asossiz tuhmatlardan pokdir. Ilmiy adolat va islomiy birodarlik talab qiladi-ki, har bir musulmon, ayniqsa olimlar, mutafakkirlar, tarixchilar, tadqiqotchilar, professorlar va ommaviy axborot vakillari bu yolg‘onlarni fosh qilish uchun harakat qilishlari kerak. Usmoniylar haqida to‘qilgan tuhmatlar yo‘q qilinishi kerak. Bu bizning zimmamizdagi qarzdir. Mustashriqlar bu soxta tashviqotlarni shunday keng yoyishdiki, ularni xuddi haqiqatdek qabul qilishgan, go‘yoki bu mavzuda bahslashish va muhokama qilishga hojat yo‘qdek.

Orxanning ichki va tashqi siyosati Orxanning barcha urushlari Rumliklarga qarshi edi, ammo hijriy 736-yilda (milodiy 1336-yil) Qarsi amirining vafoti sodir bo‘ldi. Qarsi, Rum Saljuqiylar saltanatining vayronalari ustida tashkil etilgan amirliklardan biri edi. Amir vafotidan so‘ng, uning farzandlari o‘rtasida hokimiyat uchun nizolar yuzaga keldi. Orxan bu fursatdan foydalanib, ushbu amirlikni bosib oldi. Usmoniy davlatining maqsadlaridan biri Saljuqiy Rum imperiyasining merosini egallash va uning nazoratida bo‘lgan hududlarni egallash edi. Shu sababli, Sulton Muhammad Fotih davrida ichki urushlar davom etdi va oxir-oqibat Usmoniylar butun Kichik Osiyoni o‘z tasarrufiga oldi. Davlatni mustahkamlash uchun Orxan harbiy kuchlarni mustahkamlashga, masjidlar va ilmiy markazlar qurishga ahamiyat berdi va ularga yuksak darajadagi ulamolarni yubordi. Barcha mamlakatlar bu ulamolarni hurmat qilar edilar. Har bir hududda madrasalar qurilib, ularda sarf, nahv, mantiq, fizika, fiqh, lug‘at, balog‘at, geometriya, astronomiya va boshqa ilmlar bilan bir qatorda Qur’on yodlash, tafsir, hadis, fiqh va aqoid ilmlari ham o‘qitilar edi.

Qarsi amirligi egallangandan so‘ng, Orxan boshqa hududlarni zabt etishni xohlamadi. U yigirma yil davomida davlatni mustahkamlash, shaharlarni rivojlantirish va yangi chegaralarini mustahkamlashga harakat qildi. Shu davr ichida Orxan mamlakat bo‘ylab tinchlikni yoydi, masjidlar qurdirdi va xalqning ehtiyojlarini qondirish uchun ishchilarni yolladi. U yirik idoralar tashkil etdi, bu esa uning ulug‘vorligi, taqvosi va donoligini namoyon etardi. Orxan imperiyani kengaytirish uchun doimiy urushlar olib borish strategiyasini tanlamadi. U zabt etilgan har bir hududni saqlab qolish va uning harbiy, ta’limiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirishga intildi. Shu sababdan, zabt etilgan har bir yangi hudud imperiyaning ajralmas qismiga aylanardi. Hududlar o‘rtasidagi uyg‘unlik tufayli Usmoniy imperiyasi Kichik Osiyoda namuna bo‘lib qoldi. Orxanning aql-zakovati va har bir sohani qayta qurish siyosati imperiyaning rivojlanishiga va madaniyat hamda jamiyatning yuksalishiga sabab bo‘ldi. Ichki xavfsizlik mustahkamlanganidan so‘ng, Orxan Bizans davlatiga qarshi urushlarni boshladi. Bizans imperatori Kontakozinus undan raqiblariga qarshi yordam so‘radi. Bu Orxanga Yevropada Usmoniy ta’sirini mustahkamlash uchun katta imkoniyat berdi. Milodiy 1358-yilda Trakiya shahrida zilzila sodir bo‘lib, Galipoli shahrining devorlari qulab tushdi. Bu esa aholining shaharni tark etishiga sabab bo‘ldi. Endi Usmoniylar shaharni osongina egallay oldilar. Bizans imperatori qattiq norozilik bildirdi, lekin bu hech qanday natija bermadi. Orxan unga shunday javob berdi:

“Bu shahar darvozalari biz uchun Allohning marhamati bilan ochildi.”

Shunday qilib, qisqa muddat ichida Galipoli shahri musulmonlar tomonidan Yevropada egallandi. Bu bilan Usmoniylarning Bolqon hududlarini zabt etish jarayoni boshlandi. Orxan juda ko‘p musulmon qabilalarni bu hududlarga jo‘natdi, bu esa Yevropadan Usmoniylarni chiqarib yuborish masixiylar uchun imkonsiz bo‘lishiga olib keldi.