Mohajer Safi
Ma’lumki, global siyosatda davlatga tegishli bo‘lmagan qurolli guruhlarning roli kun sayin murakkablashib bormoqda. Ushbu guruhlar orasida “Islomiy davlat” deb nomlangan IShID nafaqat dahshatli urush usullaridan foydalangan, balki mintaqaviy va global darajada siyosiy ta’sir ko‘rsatgan guruh sifatida tanilgan.
IShID faqat ideologik harakatlarning mahsuli emas, balki ayrim mintaqaviy va global kuchlarning bilvosita ko‘magidan ham foydalanib, rivojlanishga erishgan. So‘nggi yillarda IShID mintaqaviy va global darajada ochiq va yashirin tarzda siyosiy yordam olib kelmoqda.
Ba’zi hollarda, mintaqada o‘z strategik maqsadlarini amalga oshirishni maqsad qilgan davlatlar IShID mavjudligidan bilvosita o‘z manfaatlari uchun foydalanmoqda. Shu sababli, ular qurol-yarog‘, moliyaviy manbalar ta’minlash yoki IShIDga qarshi bo‘lgan kuchlarni zaiflashtirish orqali bilvosita yordam ko‘rsatmoqda.
Umuman olganda, IShIDga siyosiy yordamni quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha tahlil qilish mumkin:
- Targ‘ibot yordami:
IShID ijtimoiy tarmoqlar va keng ko‘lamli reklama kampaniyalari orqali o‘ziga odamlarning e’tiborini tortishga va ayrim razvedka doiralarining qo‘llab-quvvatlovini olishga muvaffaq bo‘lgan.
Ijtimoiy tarmoqlar terrorizmga qarshi kurashni da’vo qiladigan kuchlarning qo‘lida bo‘lsa-da, IShIDga ushbu platformalardan cheklovsiz foydalanishga imkon berilgan.
IShID o‘z g‘oya va qarashlarini ijtimoiy tarmoqlar, veb-saytlar va raqamli vositalar orqali tarqatadi. Shu yo‘l bilan u tarafdorlariga ideologik sifat beradi va global ekstremistlarni qo‘llab-quvvatlashni o‘ziga jalb qiladi.
- Ideologik yordam:
Ba’zi ekstremist guruhlar va shaxslar IShIDning radikal g‘oyalari bilan hamfikr bo‘lib, ushbu guruhga zarur ideologik zamin yaratib beradi. Bunday yordam ba’zan diniy yoki siyosiy guruhlar tomonidan ko‘rsatiladi, ular IShID ishtirokidan foydalanib, mintaqada o‘z ta’sirini oshirishga harakat qiladi.
Yaqin Sharq, Afrika va boshqa hududlarda ekstremistik fikrlarga ega bo‘lgan shaxs va guruhlar IShID bilan ideologik o‘xshashliklari tufayli bu guruhni qo‘llab-quvvatlashga moyildir. Ushbu yordam diniy ekstremizmni targ‘ib qilish uchun amalga oshirilgan bo‘lsa ham, ba’zan moliyaviy va insoniy yordam ko‘rinishiga ham aylanadi.
- Bilvosita yordam:
Ba’zi davlatlar ochiqchasiga IShIDni qo‘llab-quvvatlamaydi, lekin o‘z strategik manfaatlari yo‘lida shunday choralar ko‘radiki, bu oxir-oqibat IShIDning kuchayishiga olib keladi. Masalan, IShIDga qarshi kuchlarni e’tiborsiz qoldirish, mintaqaviy mojarolarni uzoq davom ettirish yoki IShIDning moliyaviy va targ‘ibot tarmoqlarini bloklash o‘rniga, ularga rivojlanish imkonini yaratish.
Ba’zi davlatlar o‘z siyosiy dushmanlarini zaiflashtirish uchun IShIDning mavjudligidan bilvosita foydalanadi va shu yo‘l bilan ushbu guruhga yordamni strategik manfaatlar bilan oqlaydi. Umuman olganda, IShIDga siyosiy yordamning mohiyati murakkab o‘yin bo‘lib, u mintaqaviy va global siyosiy maqsadlar, strategik manfaatlar va diniy ekstremizmning tarqalishi atrofida aylanadi.
