Maulvi Ahmad Ali
Kofirlarga musulmonlarga qarshi yordam berish yoki hamkorlik qilish haqida (yoki “musulmonlarga qarshi yordam berish” deb ataladi), Imom Tahoviy rahimahulloh bunday qilganlarni hukmi haqida ittifoqni eslatib o‘tganlar:
Imom Tahoviy rahimahulloh, o‘zini musulmon deb bilgan, lekin kofirlar bilan hamkorlik qiladigan kishilar haqida ittifoqni keltirganlar, ayniqsa, ular uchun josuslik qiladiganlar haqida. U zot aytganlar: bunday kishilar musulmon bo‘lganliklari uchun o‘ldirilmaydilar, xuddi Hotib ibn Abu Balta’a roziyallohu anhuning hikoyasida bo‘lgani kabi. Bu hikoya Ibn Hajar rahimahullohning Fat’hul Barî kitobining 12-jildi, 310-sahifasida zikr qilingan.
وَفِيهِ الرَّدُّ عَلَى مَنْ كَفَّرَ الْمُسْلِمَ بِارْتِكَابِ الذَّنْبِ وَعَلَى مَنْ جَزَمَ بِتَخْلِيدِهِ فِي النَّارِ، وَعَلَى مَنْ قَطَعَ بِأَنَّهُ لَا بُدَّ وَأَنْ يُعَذَّبَ وَفِيهِ أَنَّ مَنْ وَقَعَ مِنْهُ الْخَطَأُ لَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَجْحَدَهُ، بَلْ يَعْتَرِفُ وَيَعْتَذِرُ، لِئَلَّا يَجْمَعَ بَيْنَ ذَنْبَيْنِ، وَفِيهِ جَوَازُ التَّشْدِيدِ فِي اسْتِخْلَاصِ الْحَقِّ وَالتَّهْدِيدِ بِمَا لَا يَفْعَلُهُ الْمُهَدِّدُ تَخْوِيفًا لِمَنْ يُسْتَخْرَجُ مِنْهُ الْحَقُّ، وَفِيهِ هَتْكُ سِتْرِ الْجَاسُوسِ، وَقَدِ اسْتَدَلَّ بِهِ مَنْ يَرَى قَتْلَهُ مِنَ الْمَالِكِيَّةِ لِاسْتِئْذَانِ عُمَرَ فِي قَتْلِهِ، وَلَمْ يَرُدَّهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ ذَلِكَ، إِلَّا لِكَوْنِهِ مِنْ أَهْلِ بَدْرٍ، وَمِنْهُمْ مَنْ قَيَّدَهُ بِأَنْ يَتَكَرَّرَ ذَلِكَ مِنْهُ، وَالْمَعْرُوفُ عَنْ مَالِكٍ يَجْتَهِدُ فِيهِ الْإِمَامُ، وَقَدْ نَقَلَ الطَّحَاوِيُّ الْإِجْمَاعَ عَلَى أَنَّ الْجَاسُوسَ الْمُسْلِمَ لَا يُبَاحُ دَمُهُ، وَقَالَ الشَّافِعِيَّةُ وَالْأَكْثَرُ يُعَزَّرُ، وَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْهَيْئَاتِ يُعْفَى عَنْهُ، وَكَذَا قَالَ الْأَوْزَاعِيُّ وَأَبُو حَنِيفَةَ: يُوجَعُ عُقُوبَةً وَيُطَالُ حَبْسُهُ، وَفِيهِ الْعَفْوُ عَنْ زَلَّةِ ذَوِي الْهَيْئَةِ.
Imom Roziy rahimahulloh:
Imom Roziy rahimahulloh Tafsiri Kabir asarining 8-jildi, 192-sahifasida shunday deganlar:
Musulmonlarning kofirlar bilan do‘stligi uch xil bo‘ladi:
- Birinchisi, musulmon kishi kofirlarning kufridan rozi bo‘lib, shu sababdan ular bilan do‘stlik qiladi. Bunday do‘stlik kufr hisoblanadi, chunki kofirlarning dinini to‘g‘ri deb bilish va ularning kufrini maqbul deb topish kufrni qabul qilishga tengdir.
- Ikkinchi ko‘rinishdagi do‘stlik shundayki, musulmon kishi ijtimoiy hayot va tashqi munosabatlarda kofirlar bilan yaxshi muomala qiladi. Bunday do‘stlik joizdir.
- Uchinchi ko‘rinishdagi do‘stlik shundayki, musulmon yuqoridagi ikkita holat orasidagi vaziyatga tushib qoladi. Bu holat na kufr, na joiz, balki haromdir. Masalan, musulmon kishi o‘z e’tiqodiga ko‘ra, kofirlarning dini botil deb hisoblay turib, ularga musulmonlarga qarshi yordam beradi, masalan, oilaviy bog‘liqlik yoki boshqa sabablar tufayli.
Imom Roziy rahimahulloh shunday deganlar…
وَاعْلَمْ أَنَّ كَوْنَ الْمُؤْمِنِ مُوَالِيًا لِلْكَافِرِ يَحْتَمِلُ ثَلَاثَةَ أَوْجُهٍ أَحَدُهَا: أَنْ يَكُونَ رَاضِيًا بِكُفْرِهِ وَيَتَوَلَّاهُ لِأَجْلِهِ، وَهَذَا مَمْنُوعٌ مِنْهُ؛ لِأَنَّ كُلَّ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ كَانَ مُصَوِّبًا لَهُ فِي ذَلِكَ الدِّينِ، وَتَصْوِيبُ الْكُفْرِ كُفْرٌ وَالرِّضَا بِالْكُفْرِ كُفْرٌ، فَيَسْتَحِيلُ أَنْ يَبْقَى مُؤْمِنًا مَعَ كَوْنِهِ بِهَذِهِ الصِّفَةِ.
فَإِنْ قِيلَ: أَلَيْسَ أَنَّهُ تَعَالَى قَالَ: وَمَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ وَهَذَا لَا يُوجِبُ الْكُفْرَ فَلَا يَكُونُ دَاخِلًا تَحْتَ هَذِهِ الْآيَةِ، لِأَنَّهُ تعالى قال: ﴿يٰۤاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا﴾ فَلَا بُدَّ وَأَنْ يَكُونَ خِطَابًا فِي شَيْءٍ يبقى المؤمن معه مؤمناو ثانيها: الْمُعَاشَرَةُ الْجَمِيلَةُ فِي الدُّنْيَا بِحَسَبِ الظَّاهِرِ، وَذَلِكَ غَيْرُ مَمْنُوعٍ مِنْهُ.
وَالْقِسْمُ الثَّالِثُ: وَهُوَ كَالْمُتَوَسِّطِ بَيْنَ الْقِسْمَيْنِ الْأَوَّلَيْنِ هُوَ أَنَّ مُوَالَاةَ الْكُفَّارِ بِمَعْنَى الرُّكُونِ إِلَيْهِمْ وَالْمَعُونَةِ، وَالْمُظَاهَرَةِ، وَالنُّصْرَةِ إِمَّا بِسَبَبِ الْقَرَابَةِ، أَوْ بِسَبَبِ الْمَحَبَّةِ مَعَ اعْتِقَادِ أَنَّ دِينَهُ بَاطِلٌ فَهَذَا لَا يُوجِبُ الْكُفْرَ إِلَّا أَنَّهُ مَنْهِيٌّ عَنْهُ؛ لِأَنَّ الْمُوَالَاةَ بِهَذَا الْمَعْنَى قَدْ تَجُرُّهُ إِلَى اسْتِحْسَانِ طَرِيقَتِهِ وَالرِّضَا بِدِينِهِ، وَذَلِكَ يُخْرِجُهُ عَنِ الْإِسْلَامِ فَلَا جَرَمَ هَدَّدَ اللَّهُ تَعَالَى فِيهِ فَقَالَ: وَمَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ.
Sahoba kiram r.a. tomonidan Rumliklar va Forsiyliklarga bo‘lgan ustunlikni tanlash:
Eslatma: Kufr dinini yaxshi deb bilish va undan rozi bo‘lish kufr hisoblanadi, agar bu rozi bo‘lish Islomga qarshi bo‘lsa. Lekin agar bu rozi bo‘lish boshqa bir kufr diniga qarshi bo‘lsa, unda kufr hisoblanmaydi. Masalan, Rumliklar va Forsiyliklar o‘rtasida urush bo‘lgan vaqtda, musulmonlar Makkada Rumliklarning g‘alaba qilishidan xursand bo‘lgan edilar. Chunki ular ahli kitob edilar va qiyomat hamda oxirat hayotiga ishonar edilar. Ammo mushriklar esa Forsiyliklarning g‘alaba qilishini xohlar edilar, chunki Forsiyliklar majusiy edilar, osmoniy kitobga va hech qanday dinga ishonmas edilar, shuningdek, qiyomatga ham ishonmas edilar.
Imom Qurtubiy rahimahulloh o‘z tafsirida Ibn Abbos r.a.dan shunday rivoyat qilganlar…
قَالَ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: ﴿الٓـمّٓ ١ غُلِبَتِ الرُّوْمُ ٢ فِىْۤ اَدْنَى الْاَرْضِ﴾ قال: غَلَبَتْ وَغُلِبَتْ، قَالَ: كَانَ الْمُشْرِكُونَ يُحِبُّونَ أَنْ يَظْهَرَ أَهْلُ فَارِسَ عَلَى الرُّومِ، لِأَنَّهُمْ وَإِيَّاهُمْ أَهْلُ أَوْثَانٍ، وَكَانَ الْمُسْلِمُونَ يُحِبُّونَ أَنْ تَظْهَرَ الرُّوْمُ عَلَى فَارِسَ، لِأَنَّهُمْ أَهْلُ كِتَابٍ.
U davom etadi:
عَنْ نِيَارِ بْنِ مُكْرَمٍ الْأَسْلَمِيِّ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ ﴿الٓـمّٓ ١ غُلِبَتِ الرُّوْمُ ٢ فِىْۤ اَدْنَى الْاَرْضِ وَهُمْ مِّنْۢ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُوْنَ ٣ فِىْ بِضْعِ سِنِيْنَ﴾ وَكَانَتْ فَارِسُ يَوْمَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ قَاهِرِينَ لِلرُّومِ، وَكَانَ الْمُسْلِمُونَ يُحِبُّونَ ظُهُورَ الرُّومِ عَلَيْهِمْ، لِأَنَّهُمْ وَإِيَّاهُمْ أَهْلُ كِتَابٍ، وَفِي ذَلِكَ نَزَلَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿وَيَوْمَئِذٍ يَّفْرَحُ الْمُؤْمِنُوْنَ ٤ بِنَصْرِ اللّٰهِؕ يَنْصُرُ مَنْ يَّشَآءُؕ وَهُوَ الْعَزِيْزُ الرَّحِيْمُ﴾ وَكَانَتْ قُرَيْشُ تُحِبُّ ظُهُورَ فَارِسَ؛ لِأَنَّهُمْ وَإِيَّاهُمْ لَيْسُوا بِأَهْلِ كِتَابٍ وَلَا إِيمَانٍ بِبَعْثٍ، فَلَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآيَةَ خَرَجَ أَبُو بَكْرٍ الصِّدِّيقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَصِيحُ فِي نَوَاحِي مَكَّةَ: ﴿الٓـمّٓ ١ غُلِبَتِ الرُّوْمُ ٢ فِىْۤ اَدْنَى الْاَرْضِ وَهُمْ مِّنْۢ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُوْنَ ٣ فِىْ بِضْعِ سِنِيْنَ﴾
Mana, matnni o‘zbek tiliga lotin alifbosida tarjima qildim:
Musulmonlar Rumliklarning Forsiylarga qarshi g‘alaba qilganidan xursand bo‘lishi:
Bu yerda musulmonlar Rumliklarning Forsiylarga qarshi g‘alaba qilishidan xursand bo‘lganlar, chunki Rumliklar ahli kitob edilar va musulmonlar ham ahli kitob edilar, hamda ikkalasi ham oxirat hayotiga ishonar edilar.
Bu yerda musulmonlar diniy umumiyliklari tufayli Rumliklarning g‘alabasidan xursand bo‘lganlar, shu bilan birga Forsiylar majusiy bo‘lib, osmoniy kitobga hech qanday aloqasi yo‘q edi. Shuning uchun bu hamdardlik va muhabbat musulmonlar va Rumliklar o‘rtasida diniy umumiylik tufayli edi, o‘z navbatida bu umumiylik Forsiylar bilan mavjud emas edi, chunki ular majusiy edilar. Agar sahobalar Rumliklarga nisbatan bir turdagi hamdardlikni his qilishgan va ular Rumliklarning g‘alaba qilishini xohlagan bo‘lsalar, bu faqat diniy sabablar bilan edi, boshqa hech narsa emas. Chunki, kufr diniga qarshi Islomning orqasida turish hamda boshqa bir kufr dini bilan muhabbat va hamdardlik qilish, ochiq-kushta kufrdir.
Shuning uchun, Hazrat Abu Bakr Siddiq r.a. ba’zi rivoyatlarda Rumliklarni majusiylarga qarshi “Ixvonuna” (Bizning aka-ukalarimiz) deb ataganlar. Bu hamdardlik va muhabbat faqat ularning dini tufayli edi, ular Islomga qarshi emas, balki boshqa bir kufr diniga, ya’ni Forsiylarning majusiyligiga qarshi edi.
Shu sababli, musulmonlarning Rumliklar bilan bo‘lgan hamdardligi va muhabbati faqat ularning dini tufayli bo‘lgan, shuning uchun ular “Ixvonuna” (Bizning aka-ukalarimiz) deb atalganlar, lekin bu muhabbat va hamdardlik Islom diniga qarshi emas, balki boshqa bir kufr dini, Forsiylarning majusiyligi bilan edi, va bu juda aniqki, har qanday kufr diniga va tizimiga bo‘lgan muhabbat va g‘alaba qilish, Islomga qarshi bo‘lishi ochiq kufr hisoblanadi.
Shuningdek, Alama Alusi “Rahimahulloh” Ruh al-Ma‘ani tafsirida, Sura Rum tafsirida shunday deydi…
روي أن فارس غزوا الروم فوافوهم بأذرعات وبصرى، فغلبوا عليهم، فبلغ ذلك النبي صلى الله تعالى عليه وسلم وأصحابه وهم بمكة، فشق ذلك عليهم، وكان صلى الله تعالى عليه وسلم يكره أن يظهر الأميون من المجوس على أهل الكتاب من الروم، وفرح الكفار بمكة وشمتوا، فلقوا أصحاب النبي صلى الله تعالى عليه وسلم، فقالوا:
إنكم أهل كتاب، والنصارى أهل كتاب، وقد ظهر إخواننا من أهل فارس على إخوانكم من أهل الكتاب، وإنكم إن قاتلتمونا لنظهرن عليكم، فأنزل الله تعالى: ﴿الٓـمّٓ ١ غُلِبَتِ الرُّوْمُ ٢﴾ الآيات، فخرج أبو بكر رضي الله تعالى عنه إلى الكفار، فقال: أفرحتم بظهور إخوانكم على إخواننا، فلا تفرحوا ولا يفرسنّ الله تعالى عينكم، فوالله! ليظهرنّ الروم على فارس. أخبرنا بذلك نبينا صلى الله تعالى عليه وسلم.
Hafiz Ibn Kathir “rahimahullah”ning Rum surasi tafsirida keltirilgan shunga o’xshash rivoyatlar:
U shunday deydi:
قَالَ الْإِمَامُ أَحْمَدُ: حَدَّثَنَا مُعَاوِيَةُ بْنُ عَمْرٍو، حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي عَمْرَةَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿الٓـمّٓ ١ غُلِبَتِ الرُّوْمُ ٢ فِىْۤ اَدْنَى الْاَرْضِ﴾ قَالَ: غُلِبَتْ وَغَلَبَتْ، قَالَ: كَانَ الْمُشْرِكُونَ يُحِبُّونَ أَنْ تَظْهَرَ فَارِسُ عَلَى الرُّومِ؛ لِأَنَّهُمْ أَصْحَابُ أَوْثَانٍ، وَكَانَ الْمُسْلِمُونَ يُحِبُّونَ أَنْ تَظْهَرَ الرُّومُ عَلَى فَارِسَ؛ لِأَنَّهُمْ أَهْلُ كِتَابٍ.
Bir sahifa oldin, Abdullah ibn Mas’ud “radiyallahu ‘anhu”dan rivoyat keltirilgan, unda musulmonlar rumiyning forslar ustidan g‘alaba qozonishini xohlashgan, chunki ular dini jihatdan musulmonlarga bir oz yaqin edilar, shunday deydi:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللَّهُ عنه قَالَ: كَانَ فَارِسُ ظَاهِرًا عَلَى الرُّومِ، وَكَانَ الْمُشْرِكُونَ يُحِبُّونَ أَنْ تَظْهَرَ فَارِسُ عَلَى الرُّومِ. وَكَانَ الْمُسْلِمُونَ يُحِبُّونَ أَنْ تَظْهَرَ الرُّومُ عَلَى فَارِسَ؛ لِأَنَّهُمْ أَهْلُ كِتَابٍ وَهُمْ أَقْرَبُ إِلَى دِينِهِمْ.
Imom Termiziy “rahimahullah” ham Niyar bin Makram Aslami tomonidan rivoyat qilganlar: musulmonlar Rimning g‘alabasini afzal ko‘rishgan, chunki ikkala guruh ham ahl al-kitab edi. Ammo mushriklar Rimning mag‘lubiyatini va Forsning g‘alabasini istashgan, chunki Forslar ularning o‘zi kabi mushrik bo‘lib, Qiyomatga ishonishmasdi. “Alif, lam, mim. Rumlar yerdagi eng pastki joyda mag‘lub bo‘lishdi, lekin ular o‘zlarining mag‘lubiyatlaridan keyin yana g‘alaba qozonadilar” degan oyat nozil bo‘lganida, Hazrat Abu Bakr Siddiq “radiyallahu ‘anhu” Makkadagi ko‘chalarda xursandchilik bilan yurgan holda bu bashoratni odamlar bilan ulashar edi. Shunday deb aytadi:
قَالَ أَبُو عِيسَى التِّرْمِذِيُّ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ، حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبِي أُوَيْسٍ، أَخْبَرَنِي ابْنُ أَبِي الزِّنَادِ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَيْرِ عَنْ نِيَارِ بْنِ مُكْرَمٍ الْأَسْلَمِيِّ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ ﴿الٓـمّٓ ١ غُلِبَتِ الرُّوْمُ ٢ فِىْۤ اَدْنَى الْاَرْضِ وَهُمْ مِّنْۢ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُوْنَ ٣ فِىْ بِضْعِ سِنِيْنَ﴾ فَكَانَتْ فَارِسُ يَوْمَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ قَاهِرِينَ لِلرُّومِ، وَكَانَ الْمُسْلِمُونَ يُحِبُّونَ ظُهُورَ الرُّومِ عَلَيْهِمْ؛ لِأَنَّهُمْ وَإِيَّاهُمْ أَهْلُ كِتَابٍ، وفي ذلك قوله الله: ﴿وَيَوْمَئِذٍ يَّفْرَحُ الْمُؤْمِنُوْنَ ٤ بِنَصْرِ اللّٰهِؕ يَنْصُرُ مَنْ يَّشَآءُؕ وَهُوَ الْعَزِيْزُ الرَّحِيْمُ ٥﴾ وَكَانَتْ قُرَيْشٌ تُحِبُّ ظُهُورَ فَارِسَ، لِأَنَّهُمْ وَإِيَّاهُمْ لَيْسُوا بِأَهْلِ كِتَابٍ، وَلَا إِيمَانٍ بِبَعْثٍ، فَلَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآيَةَ، خَرَجَ أَبُو بَكْرٍ يَصِيحُ فِي نَوَاحِي مَكَّةَ ﴿الٓـمّٓ ١ غُلِبَتِ الرُّوْمُ ٢ فِىْۤ اَدْنَى الْاَرْضِ وَهُمْ مِّنْۢ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُوْنَ ٣ فِىْ بِضْعِ سِنِيْنَ﴾
Bu rivoyatlar shuni ko‘rsatadiki, agar kimdir bir kofir dini yoki tizimi qarshisida boshqa bir kofir dini yoki tizimi bilan hamdardlik yoki qo‘llab-quvvatlashni bildirsa, bu kofir deb hisoblanmaydi, faqat bu qo‘llab-quvvatlash yoki muhabbat Islom diniga qarshi bo‘lsa, unda bu kofir hisoblanadi. Masalan, Hindistonda sekulyarizmni qo‘llab-quvvatlagan Alloma Shayxul Islom Molana Husayn Ahmad Madani “rahimahullah” kabi ba’zi ulug‘ zotlar. Sekulyarizm kofir tizim bo‘lsa-da, Hindiston musulmon olimlari va musulmonlari bu qo‘llab-quvvatlashni hindizmga qarshi qilishgan, Islomga qarshi emas. Chunki Hindistondagi sekulyarizm tizimida masjidlar, diniy maktablar va islohoti va da’vat markazlarini saqlash imkoniyati bo‘lsa-da, hindizm tizimida bu markazlar xavf ostida bo‘lgan va ularni saqlash uchun qonuniy kafolatlar yo‘q edi.
Yoki ba’zi islomiy partiyalar kabi, demokratik tizim orqali Islom tizimini o‘rnatish yoki islomiy qadriyatlar va muqaddasliklarni himoya qilish uchun harakat qilayotganlar, agar ba’zan islomiy muqaddasliklar xavf ostida bo‘lsa, ular tinch protestlar yoki demokratik sudlarda da’volar qo‘zg‘atib, hukumatlar ustidan bosim o‘tkazib, islomiy qadriyatlarni saqlashga harakat qilishadi. Bu harakatlar avtoritar rejimlar va harbiy tizimlarda qiyinroq. Shuning uchun, bu davlatlarda demokratiya shiori ko‘tariladi.
Endi agar bu shior Islomga qarshi bo‘lsa, albatta kofir hisoblanadi, masalan, sekulyar partiyalar kabi, ular Islomni faqat shaxsiy din sifatida qabul qiladilar va uni tizim sifatida rad etadilar. Ular parlament tizimi va erkin respublika tizimini talab qiladilar, bu tizimda hech qanday din yoki mazhab qonuniy mezon bo‘lmaydi, faqat parlamentdagi ko‘pchilik ovozining mezoni bo‘ladi.