Aziz baran

Umuman olganda, siyosat — bu boshqalar bilan munosabatlarda o‘z qadriyatlari va manfaatlarini himoya qilish va yashash san’atidir. Bu san’atni to‘g‘ri tushunish orqali bir tizim yuzlab boshqa tizimlar va global kuchlar orasida faol, mustaqil va qaror qabul qilishda erkin bo‘lib qolishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, tashqi siyosat alohida ahamiyat kasb etadi. Tashqi siyosat xalqlar va davlatlarning ijtimoiy-siyosiy hayotining muhim qismidir, chunki ularning mavjudligi aynan shu siyosatga bog‘liq. Shu sababli, bugungi diplomatik aloqalar va global siyosatda tashqi siyosat eng muhim mavzulardan biridir.

Islom dini ham, ilohiy va abadiy bir tizim sifatida, o‘ziga xos tashqi siyosatga ega. Uning asoslari Payg‘ambar Muhammad sollallohu alayhi vasallamning hayoti va boshqa davlatlar bilan munosabatlarida asos solingan. Qur’oni Karim siyosiy masalalarda umumiy yo‘nalishlarni ko‘rsatgan bo‘lib, islomiy tashqi siyosatning asoslari undan chiqariladi. Bu asoslar bir necha farazlarga tayanadi, ularni hisobga olmasdan islomiy tashqi siyosat to‘liq bo‘lmaydi. Quyidagi yo‘nalishlar uning asosiy farazlaridandir:

1. Qur’on nuqtai nazaridan, islomiy tashqi siyosat asoslarini ishlab chiqish din va siyosatning o‘zaro bog‘liqligini ko‘rsatadi. Din va siyosatning ajralganligi g‘oyasi Islomda mavjud emas, chunki Islom o‘zi to‘liq siyosiy tizimdir, nasroniylik yoki boshqa dinlardan farqli o‘laroq, ular din va siyosat o‘rtasida farq qiladi.

2. Islomiy siyosat, ayniqsa tashqi siyosat, faqat Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam, sahobalar va to‘rt xalifa davriga cheklanmagan, balki har bir davrning ehtiyojlariga javob beradigan keng ma’noga ega. Islom musulmon davlatlari uchun o‘zaro munosabatlar va aloqalar uchun yechimlar va asoslarni taqdim etadi, chunki u har zamon uchun mo‘ljallangan din bo‘lib, global siyosatlarga nisbatan aniq yondashuv va qarashlarga ega.

Islomning tashqi siyosat asoslari — bu islomiy davlat siyosatining umumiy yo‘nalishlarida joylashgan ko‘rsatmalar bo‘lib, diniy manbalar asosida tashqi aloqalarni tartibga solish uchun rejalashtirilgan. Bu asoslar da’vat yoki jihod, zulm va tajovuzga qarshi kurashish, islomiy izzat prinsipi, diniy siyosat va siyosiy shartnomalarga sodiqlikni o‘z ichiga oladi. Ba’zi musulmon siyosatchilar “tavalliy va tabarri”, “qalblarni yondirish” va “ma’rifatga chaqirish”ni ham islomiy tashqi siyosat asoslaridan deb hisoblashgan.

“Qalblarni yondirish” prinsipi, ya’ni qalblarni o‘ziga jalb qilish, bugungi islomiy tashqi siyosatda iqtisodiy vositalar va insonparvarlik yordamlari orqali dushmanlikni kamaytirish va musulmon bo‘lmaganlarni jalb qilish uchun ishlatilishi mumkin. Bunga misol sifatida, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning Toif jangida ba’zi yangi musulmon bo‘lgan yoki hatto mushrik bo‘lgan, ammo u bilan hamkorlik qilgan kishilarga “muallaf al-qulub” ulushini berganini ko‘rsatish mumkin.

Islomiy tashqi siyosatda da’vat va jihod prinsipi ham juda muhim bo‘lib, ehtimol eng muhim prinsipdir, chunki u Islomning tashqi aloqalar mohiyatini yaxshi ifodalaydi. Musulmon siyosatchilar da’vat va jihodni birga tilga oladilar, chunki faqat da’vatga e’tibor berilsa, Islomning urush va tinchlik haqidagi qarashlari e’tibordan chetda qoladi; faqat jihodga e’tibor berilsa, da’vat prinsipi to‘liq bo‘lmaydi. Shuning uchun, da’vat va jihod islomiy tashqi siyosatda bir-birini to‘ldiradi.

Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam ham o‘z tashqi siyosatlarida jihod boshlanishidan oldin ko‘plab imperatorlar va podshohlarga maktublar yuborgan va elchilar jo‘natgan, ularni Islomga va tinchlikka da’vat qilgan; so‘ngra jihod masalasini ko‘tarib chiqqan. Hadisda, Hazrat Ali karromallohu vajhahu aytadilar: “Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam meni Yamanga yuborayotganlarida aytdilar: Ey Ali! Agar Alloh sening qo‘ling bilan bir kishini hidoyat qilsa, bu quyosh chiqqan hamma narsadan afzalroqdir.”

Islomiy tashqi siyosatning yana bir muhim yo‘nalishi — bu begona davlatlar bilan tuzilgan shartnomalar va kelishuvlarga sodiqlikdir. Qur’on aniq ravishda ahdlarga va’da berishni ta’kidlaydi. Ammo shu bilan birga, islomiy davlat faqatgina bu shartnomalar musulmonlarning siyosiy, harbiy va madaniy suverenitetini so‘roq ostiga qo‘ymagan va zaiflashtirmagan taqdirdagina ularga sodiq bo‘lishi kerak.

Shunday qilib, Islomning musulmon bo‘lmaganlar bilan tashqi aloqalari shunday tarzda tartibga solinishi kerakki, bu aloqalar kofirlarning musulmonlar ustidan hukmronlik va ustunlikka olib kelmasin. Agar tashqi aloqalar musulmonlarni zaiflashtirsa va ularning suverenitetini yo‘qotsa, bu aloqalar noqonuniy va nojoiz hisoblanadi. “Nafy as-sabil” prinsipiga ko‘ra, siyosat, iqtisod, harbiylik yoki madaniyat sohalarida kofirlar islomiy jamiyatlar ustidan hukmronlik qilmasligi kerak.

Xulosa qilib aytganda, islomiy tashqi aloqalarda islomiy izzat prinsipi islomiy tizimning to‘liqligi, mukammalligi va maqbulligini ta’minlaydi, chunki Islom ilohiy va mukammal din bo‘lib, uning boshqa dinlardan ustunligi aniq ta’kidlangan: “Albatta, Allohning huzurida din — bu Islomdir” va “Kimki Islomdan boshqa din izlaydi, undan qabul qilinmaydi.” Shu asosda, islomiy davlat o‘z tashqi siyosatida bu prinsipni zaiflashtiradigan harakatlardan saqlanishi kerak.

Ko‘plab kofir davlatlar va ularga bog‘liq qonunlar jihodni islomiy tashqi siyosat doirasidan chiqarishga va unga boshqa nomlar berishga harakat qilganlar, ammo haqiqat shundaki, jihod islomiy siyosatni mustahkamlash va uning tashqi yo‘nalishini saqlab qolishning muhim asoslaridan biridir.