Haris Obaida

Barcha hudud va shaharlarida hukumatga qarshi qo‘zg‘olonlar yuz berayotgan edi. Sulton Muhammad Fotih bu voqealarning shaxsan guvohi bo‘ldi va ushbu imkoniyatdan foydalanib, Bizans poytaxti bo‘lgan Qustantiniyani (Konstantinopolni) fath etishga butun kuchi bilan harakat qildi va g‘alaba tojini boshiga qo‘ydi. U, islom olamiga qarshi yillar davomida fitna uyushtirib kelgan salibchilarning asosiy markazlaridan birini yo‘q qilishni maqsad qilgan edi.

Shu tarzda, Muhammad xristianlikka umuman va Bizans imperiyasiga xususan zarba berib, bu hududni Usmoniylar davlatining poytaxtiga aylantirishni va o‘zidan avvalgi sarkardalar va islom lashkarboshilari amalga oshira olmagan orzularni ro‘yobga chiqarishni istar edi.

Qustantiniyaning fathi

Qustantiniya (Konstantinopol) dunyoning eng mashhur shaharlaridan biri hisoblangan. Bu shahar hijriy 330-yilda bizans imperatori Konstantin tomonidan asos solingan va butun dunyoda katta e’tiborga ega bo‘lgan. Hatto shunday deyilgan edi: “Agar dunyo bitta davlat bo‘lganida, Qustantiniya uning poytaxti bo‘lishga loyiq bo‘lardi.”

Shahar tashkil topgach, u bizansliklarning poytaxtiga aylangan va dunyoning eng yirik va mashhur shaharlaridan biri bo‘lgan. Musulmonlar bilan Bizans imperiyasi o‘rtasidagi urushlar boshlanganida, bu shahar janglarda alohida ahamiyat kasb eta boshlagan. Shu sababli Payg‘ambarimiz Muhammad Mustafo sallallohu alayhi vasallam sahobalariga bu shahar fathi bilan bog‘liq xushxabarlarni bir necha bor berganlar.

Mashhur bo‘lgan “Xandaq g‘azoti” voqeasi chog‘ida ham Payg‘ambar alayhissalom Qustantiniya ustidan g‘alaba bo‘lishini bashorat qilgan edilar. Shu sababli, musulmon xalifalar va islom lashkarboshilari tarix davomida bu bashoratni amalga oshirishga harakat qilganlar.

Payg‘ambar alayhissalomdan kelgan hadisda shunday deyilgan:

«Albatta, sizlar Qustantiniyani fath qilasizlar. Uni fath qilgan amir naqadar ajoyib amirdir, va uning qo‘shini naqadar yaxshi qo‘shindir.»

Shuning uchun ham, Muoviya roziyallohu anhu xalifaligi davridan boshlab, Qustantiniyani fath etish islom lashkarlarining asosiy maqsadlaridan bo‘ldi. Bu shaharga ilk hujum hijriy 24-yilda bo‘lib o‘tgan, biroq muvaffaqiyatli bo‘lmagan. Keyinchalik Muoviya roziyallohu anhu xalifaligi davrida yana bir nechta hujumlar bo‘lgan, lekin ularning barchasi muvaffaqiyatsiz yakunlangan.

Umaviylar xalifaligi ham Qustantiniyani fath etishga intilgan. Eng katta hujumlardan biri Sulaimon ibn Abdulmalik davrida, hijriy 98-yilda amalga oshirilgan. Ushbu fath urinishlari Abbosiylar xalifaligi boshlarida ham davom etgan va Bizans imperiyasiga qarshi bir necha hujumlar uyushtirilgan. Ammo, bu hujumlarning hech biri muvaffaqiyatli bo‘lmagan.

Qustantiniya na fath qilindi va na uning mudofaa kuchlariga jiddiy zarar yetkazildi. Garchi Bizans imperiyasi larzaga tushgan bo‘lsa-da, bu holat ichki siyosiy ahvoliga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Ayniqsa, Harun ar-Rashid xalifaligi davrida, hijriy 190-yilda bo‘lib o‘tgan hujum Bizans imperiyasining zaiflashishiga sabab bo‘lgan.