Athirning oxiri
Xavorijlar Islom tarixida uzoq va ekstremistik faoliyatga ega bo’lgan guruh hisoblanadi. Ularning asosiy qarashlari, katta gunoh qilgan musulmonni kofir deb hisoblashga asoslangan.
Xavorijlarning paydo bo’lishi dastlab Usmon roziyallohu anhu qatl qilinganidan keyin, Ali roziyallohu anhu va Muoviya roziyallohu anhu orasida qasos masalasidagi kelishmovchiliklar bilan boshlangan edi. Bu mojarolar ko’plab musulmonlarning shahid bo’lishiga olib keldi.
Shundan so’ng, Ali roziyallohu anhu va Muoviya roziyallohu anhu sulh uchun vakillar tayinladilar. Har ikki tomon o’z vakillarini tanlab, ularning shar’iy qarorlariga bo’ysunishga va’da berdilar.
Bu voqeadan so’ng xavorijlar paydo bo’ldi. Ular, Alining vakillarni tanlash qarorini Islomga zid deb hisoblab, “Laa hukma illa lillah” (Hukm faqat Allohga xosdir) shiorini ko’tarib, Harqus ibn Zuhayr boshchiligida Ali roziyallohu anhu dan ajralib chiqishdi.
Ali roziyallohu anhu dastlab xavorijlarni o’z holiga qo’ydi, ammo ular orasidagi nifoq, ekstremizm va buzg’unchilik ochilgach, ularga qarshi urush qilishga qaror qildi. 38-hijriy yilda, Nahrovon jangida Ali roziyallohu anhu ning qo’shini xavorijlarning ko’pini o’ldirdi va musulmon jamiyatini ularning fitnasidan qutqardi.
Ali roziyallohu anhu vafotidan so’ng, Nahrovon jangidan tirik qolgan xavorijlar Arabiston yarimoroli va boshqa hududlarda yashirinib qoldilar. Umaviylar davrida, Abdulmalik ibn Marvon va boshqa hukmdorlarga qarshi qo’zg’olish qilib, yana paydo bo’lishdi.
Ular Abdulmalik ibn Marvonga qarshi chiqib, xalifalikning merosiy bo’lmasligi kerakligini bahona qilib, barcha umaviylarni murtad deb e’lon qilishdi. Abdulmalik ibn Marvon xavorijlarga qarshi qattiq kurash olib bordi va ularning fitnasini yo’q qildi.
Keyinchalik, xavorijlar Sulaymon ibn Abdulmalik, Umar ibn Abdulaziz va boshqa xalifalar davrida ham bor edi, lekin ularning faoliyati asosan uzoq hududlarda bo’lgan.
Abbosiylar davrida xavorijlar Xuroson va Iroq kabi hududlarda mavjud edi, lekin ular kam sonli bo’lgan va xalifalik uchun jiddiy xavf tug’dirmagan. Keyinchalik Murabitun, Saljuqiylar va G’aznaviylar kabi yirik Islomiy davlatlarga qarshi xavorijlarga o’xshash ekstremistik guruhlar mavjud edi, ular vaqti-vaqti bilan musulmon davlatlarini zaiflashtirgan.
Usmoniylar davrida xavorijlar mavjud emas edi, ammo ularga o’xshash kichik ekstremistik guruhlar faoliyat olib borgan. Keyinchalik, 2013-yilda xavorijlar “DAISh” nomi bilan Iroqda yana paydo bo’ldi.
Bu yangi xavorijlar ham avvalgilari kabi ekstremizm va zo’ravonlikka qo’l urib, Iroq, Suriya, Liviya va Afg’onistonda minglab musulmonlarni shahid qilishdi. Ammo, Alhamdulillah, Afg’onistonda Islomiy Amirlikning hokimiyatga kelishi bilan DAIShning ildizlari yo’q qilindi va musulmonlar ularning yovuzliklaridan qutulishdi.
