Abdan Safi
OIC yig‘ilishi Pokistonda Afg‘oniston xalqining huquqlari, ayollar ta’limi va insoniy inqiroz masalalarida muhokamalarga sabab bo‘lmoqda. Ammo bu yig‘ilishning asosiy maqsadlari boshqa joyda yashirin. Pokiston har doim Afg‘onistonni o‘z ta’siri ostida saqlashga intilgan, ammo Afg‘oniston Islomiy Amirligi mustaqillik siyosatini amalga oshirganidan keyin bu Pokiston uchun qabul qilinmaydigan bo‘ldi.
OIC yig‘ilishi ham bu qatorning bir qismidir; bu siyosiy taktika Afg‘oniston Islomiy Amirligini zaiflashtirish va unga bosim o‘tkazishni maqsad qilgan. Lekin savol shuki, inson huquqlari, so‘z erkinligi va demokratik tamoyillarni buzayotgan Pokiston qanday qilib boshqa davlatga bu borada saboq bera oladi?
Pokiston Afg‘on bolalari va qizlari uchun ta’lim huquqini ta’minlamoqchi ekanligini aytadi, lekin o‘z mamlakatida bolalar ta’limi uchun nima qildi? Pokiston rasmiy statistikasi shuni ko‘rsatadiki, bu mamlakatda 26 milliondan ortiq bola maktab va universitetlardan chetda qolmoqda, bu dunyoda ta’limdan mahrum bolalar soni bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkichdir.
Hech kimdan yashirin emaski, ayniqsa Pokiston armiyasi Afg‘oniston ishlariga aralashib kelgan; har qanday afg‘on hukumatini o‘z xohishiga ko‘ra boshqarishga harakat qilgan, chegaraviy muammolarni yaratgan, savdo yo‘llarini yopgan, Afg‘oniston iqtisodiyotiga zarar yetkazgan va dunyo miqyosida afg‘on xalqini yomonotliq qilish uchun terrorchilik ayblarini o‘ylab topgan.
Bu hammasi Pokistonning Afg‘oniston siyosati qismi edi, lekin endi zamon o‘zgardi. Afg‘oniston endi tashqi bosimlarni qabul qilishga tayyor emas va Pokiston o‘zining eski o‘yinlarini davom ettira olmaydi.
Pokiston agar inson huquqlari va erkinliklari uchun qayg‘urayotgan bo‘lsa, avval o‘z mamlakatidagi zulmni to‘xtatishi kerak. Pokiston hukumatlari va ularning qo‘li ostidagi davlatlar har doim o‘z muvaffaqiyatsizliklarini yashirish uchun tashqi mavzularni ko‘targan, Afg‘onistonga tanqid va bosim ham bu siyosatning bir qismidir, lekin haqiqat shuki, Pokistonning o‘zi ichki inqirozlar bilan yuzma-yuz.
Bu davlatda siyosiy beqarorlik o‘z cho‘qqisiga yetgan; so‘nggi yillarda Pokiston siyosatida sodir bo‘lgan voqealar dunyoga yaqqol ko‘rinib turibdi. Armiyaning siyosati tufayli saylangan hukumat tugatildi va shu bilan hanuz davom etayotgan siyosiy inqiroz yuzaga keldi. Saylovlardagi ochiq-oydin firibgarlik, ommaviy axborot vositalariga cheklovlar va sud tizimidan maxsus maqsadlar uchun foydalanish Pokistondagi mavjud demokratik sistemani hazilga aylantirib qo‘ydi.
Belujistonda davlat zulmlarining tarixi o‘n yillar oldin boshlangan; minglab beluj yoshlar majburiy ravishda g‘oyib bo‘lgan, yuzlab murda bo‘laklangan holda sahrolarda topilgan va boshqalari qamoqlarda yoki mamlakatdan qochishga majbur bo‘lgan.
Pokiston hukumati har doim Belujiston xalqini isyonchi va bo‘linuvchilar deb bilib, ularning huquqlarini buzib kelgan. Ulardan ta’lim, ish va asosiy xizmatlarni tortib olgan. Belujistonda majburiy o‘g‘irlash va adolatsiz qotilliklar oddiy holga aylangan. Pokiston armiyasi va razvedka tashkilotlari davlat zulmiga qarshi ovoz ko‘targan har qanday odamni nishonga olishadi.
Xaybar Pushtunxvada vaziyat unchalik farq qilmaydi; u yerda odamlar terrorchilikka qarshi kurash bahonasida nishonga olindi, Pokiston armiyasi operatsiyalar davomida begunoh odamlarni yo‘q qildi, qishloqlarni vayron qildi, begunohlarni terrorchi deb o‘ldirdi va o‘z huquqlarini talab qilgan har qanday odamni sotqin yoki mamlakat dushmani sifatida ko‘rsatdi.
Pokiston boshqa davlatlardagi inson huquqlari haqida gapirayotgan bo‘lsa, avval o‘z mamlakatidagi matbuot holatiga qarashi kerak. Bu yerda jurnalistlar ochiqchasiga o‘g‘irlab ketiladi, qiynoqqa solinadi va ko‘pincha o‘ldiriladi. Matbuot to‘liq armiya nazorati ostida va ularga qarshi gapirgan har qanday odam jim qilinadi yoki mamlakatdan qochishga majbur qilinadi.
“Human Rights Watch”ning 2023 yil uchun hisoboti Pokistondagi inson huquqlari holati juda yomon ekanligini ko‘rsatadi. So‘z erkinligi, ozchiliklarning huquqlari, ayollar huquqlari va siyosiy erkinliklar muntazam ravishda cheklangan. Pokiston inson huquqlarining buzilishi keng tarqalgan davlatlar qatorida turadi.
2024 yilda Pokistonda inson huquqlari masalasida ko‘plab muammolar yuzaga kelmoqda. “World Justice Project”ning qonun ustuvorligi indeksi bo‘yicha Pokiston 140 davlat orasida 125-o‘rinni egallagan, bu mamlakatdagi inson huquqlari holatining yomonligini ko‘rsatadi.
Pokiston Inson huquqlari vazirligi hisobotiga ko‘ra, 2021-2023 yillar oralig‘ida Panjobda ayollarga nisbatan zo‘ravonlik, jinsiy zo‘ravonlik va qotillikning 4,376 ta holati qayd etilgan, bu boshqa viloyatlar bilan taqqoslaganda eng yuqori ko‘rsatkichdir.
Shunday sharoitda OIC yig‘ilishida qatnashayotgan odamlar Afg‘oniston ishlariga aralashish va Pokistonning siyosiy o‘yinlarining bir qismiga aylanishning noaxloqiy va zararli ekanligini tushunishi kerak. Agar bu yig‘ilish haqiqatdan ham inson huquqlari va ayollar ta’limiga bag‘ishlangan bo‘lsa, unda avval Pokistondagi kuch ishlatish, armiyaning zulmlari va so‘z erkinligining cheklanishi masalasini ko‘rib chiqishi kerak.
OIC Afg‘oniston ishlariga aralashish o‘rniga bu mamlakat bilan tenglik asosida munosabatlarni o‘rnatishi va Afg‘oniston iqtisodiyoti, ta’limi va rivojlanishi uchun amaliy qadamlar tashlashi kerak, Pokistonning kun tartibini ilgari surishi emas. Agar OIC o‘z mavqeini saqlamoqchi bo‘lsa, u Pokistonning siyosiy o‘yinlaridan uzoq turishi va haqiqiy muammolarga e’tibor qaratishi kerak.
