Ehsan Sajedi

Tarixiy rivojlanishlar shuni ko‘rsatadiki, insoniyat yaratilgan ilk davrlardan beri har doim ilohiy fitrat va nafsiy mayllar o‘rtasidagi qarama-qarshilikda yashab kelgan. Bu ichki ziddiyat Qur’oni Karimda ochiq-oydin “va nafsga va Uni barkamol qilganga, unga fujur va taqvoni ilhom qilganga qasam” (Shams: 7–8) oyatlarida eslatilgan. Bu esa insoniyat jamiyatlari tarix davomida hidoyat va zalolat orasida harakat qilib kelganini anglatadi.

Bu murakkab va sinovli yo‘lda Alloh payg‘ambarlarni insoniyat tarbiyachilari va yo‘l ko‘rsatuvchilari sifatida yubordi, toki ular vahiy ta’limotlari orqali insonni jaholat zulmatidan ma’rifat nuriga yetaklasinlar. Va nihoyat, Muhammad (s.a.v.)ning payg‘ambarlikka yuborilishi bu yo‘ldagi muhim burilish nuqtasi bo‘lib, u zot “islomi pok Muhammadiy” shaklida eng to‘liq hidoyat tizimini insoniyatga taqdim etdi. Biroq, inson fitratidagi zaifliklar va nafs ustunligi tufayli islomiy jamiyat ham og‘ishlardan mutlaqo xoli bo‘la olmadi.

Payg‘ambar alayhissalom vafotidan so‘ng, agarchi to‘rt xalifa nabaviy yo‘ldan ilhom olib uni davom ettirishga harakat qilgan bo‘lsalar-da, keyinchalik siyosiy, so‘ngra esa e’tiqodiy chuqur ixtiloflar yuzaga keldi. Bu jarayonda, islom tarixidagi birinchi ekstremistik oqim – xavorijlar, “hukum faqat Allohnikidir” kabi tashqi jihatdan dinga o‘xshash, ammo aslida og‘ishgan va noto‘g‘ri tushunilgan shiorlar bilan paydo bo‘ldilar va takfiriy tafakkurning asoschilariga aylandilar. Bu og‘ishgan yo‘l keyingi asrlarda davom etdi va nihoyat zamonaviy takfiriy oqimlar, xususan(ISHID)DAISh kabi guruhlarning paydo bo‘lishiga intellektual zamin yaratdi.

2014-yilda xalifalik e’lon qilgan(ISHID)DAISh nomli bu og‘ishgan guruh aslida shunday tarixiy-fikriy og‘ishuvlarning yakuniy mahsulidir. Ular “salafi solih”ga qaytishni da’vo qilib, islomiy tushunchalarning butunlay buzilgan va burilgan talqiniga asoslanib, tashkilotli jinoyatlar sodir etdilar – bu esa “islomi pok Muhammadiy” ta’limotlari bilan hech qanday o‘xshashlikka ega emas edi.

Muhim jihati shundaki,(ISHID)DAISh faqat o‘z-o‘zidan paydo bo‘lgan bir harakat emas edi; balki bu guruh global kufr kuchlari tomonidan rejalashtirilgan va qo‘llab-quvvatlangan yirik bir loyihaning tarkibiy qismi edi. U G‘arb davlatlarining qo‘lida vosita sifatida ishlatilgan bo‘lib, bu orqali quyidagi maqsadlar ko‘zlangan edi: islomiy siyosatni obro‘sizlantirish, Yaqin Sharqdagi harbiy ishtirokni oqlash va musulmonlar orasida parokandalik yaratish.(ISHID)DAIShga ayrim mintaqaviy davlatlarning moliyaviy va harbiy yordami, shuningdek, ularni sun’iy tarzda yirik va xavfli kuch sifatida ko‘rsatgan ommaviy axborot vositalari bu da’volarni tasdiqlaydi.

Bundan tashqari, (ISHID)DAISh faoliyatlari xalqaro maydonda chuqur salbiy ta’sirlar qoldirdi. G‘arbda islomga qarshi nafrat to‘lqinining ortishi – bu og‘ishgan guruhning fojiali natijalaridan faqat biridir. Bugungi kunda, harbiy kuch sifatida(ISHID)DAISh zaiflashgan bo‘lsa-da, bu hodisani ilmiy jihatdan o‘rganish quyidagi sabablarga ko‘ra muhim:

1. Bu, zamonaviy og‘ishgan guruhlarning mohiyatini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
2. Bu, dinni noto‘g‘ri talqin qilish va ekstremistik tafsirlar qanday halokatli oqibatlarga olib kelishini ogohlantiradi.
3. Va nihoyat, bu, dunyo kuchlari qanday qilib og‘ishgan guruhlardan o‘z maqsadlari yo‘lida vosita sifatida foydalanishini ochib beradi.

Xulosa qilib aytganda, bunday og‘ishgan hodisalarga qarshi samarali kurashish, musulmonlar, ayniqsa yosh avlod orasida bu guruhlarning haqiqiy yovuz mohiyatini anglatish va islomning asl, toza manbalarini bayon qilish orqali amalga oshirilishi mumkin.